Classics To Go | 29 januari 2024

Componist Francis Poulenc

Poulenc kende in zijn composities zowel neoklassieke uitbundigheid als grote religieuze diepte.

Francis Poulenc

7 januari 1899 Parijs – 30 januari 1963 Parijs

Poulenc heeft zijn muzikale carrière te danken aan een cadeautje dat hij kreeg toen hij twee jaar oud was. In zijn memoires herinnert hij zich ‘een wit gelakte speelgoedpiano beschilderd met kersen’. Poulencs moeder groeide op in Parijs, in een familie van ambachtslieden. Zijn vader kwam uit de Aveyron in Zuid-Frankrijk en was eigenaar van een farmaceutisch bedrijf. Hun zoon Francis had een complex karakter en zat vol tegenstrijdigheden. De criticus Claude Rostand omschreef Poulenc eens als ‘half monnik, half schurk’.

In zijn vroege werk is de schurk vaker te horen dan de monnik, al is het wel een schurk met een flinke twinkeling in zijn ogen. Poulenc schreef muziek die je het ene ogenblik in lachen doet uitbarsten en het volgende moment tranen in je ogen brengt. Schijnbaar moeiteloos manipuleert hij met stemming en kleur. Hij had een gave voor het schrijven van prachtige melodieën en geraffineerde harmonieën en een oor voor verleidelijke instrumentaties.

Van 1915 tot 1918 volgde Poulenc lessen bij de pianist Ricardo Viñes. Daar ontmoette hij zijn toekomstige collega’s Erik Satie en Georges Auric. Pas in 1921 begon hij serieus aan een studie compositie, tegelijkertijd met Charles Koechlin. Dankzij Koechlin en de vele oefening in het harmoniseren van koralen in de stijl van Bach ontwikkelde hij zijn gevoel voor harmonie verder. Zijn muziek is een combinatie van ironie en klassieke elegantie. Werken als het Concert champêtre, Aubade, La bal masqué en het Concert voor twee piano’s zijn voorbeelden van het gemak en de indrukwekkende techniek waarmee Poulenc componeert.
Poulenc was lid van de Groupe des Six, een groep jonge, Franse componisten rondom de schrijver Jean Cocteau die zich ten doel stelden de muziek te vernieuwen. Sergej Djagilevs Ballet Russes was nauw verbonden met de Parijse muziekscene in de jaren ’20 en in opdracht van hen schreef Poulenc het ballet Les Biches, dat in 1924 in Monte Carlo in premiere ging.

Humor is altijd een onderdeel van Poulencs muziek – denk bijvoorbeeld aan de opera buffa Les mammelles de Tirésias – en hij leidde zijn leven luchtig. Toen in 1936 zijn vriend en collega-componist Pierre-Octave Ferroud overleed bij een vreselijk verkeersongeluk. Poulenc was hierdoor zo aangedaan, dat hij een bedevaartstocht maakte naar de Notre-Dame de Rocamadour. Hier, zo vertelt het verhaal, herondekte hij zijn katholieke geloof. Of het waar is of niet, feit is dat de componist vervolgens een reeks prachtige, diep religieuze stukken schreef.

Poulencs compassie is duidelijk voelbaar in het monodrama La Voix Humaine (1958). Het stuk vertelt het verhaal van een vrouw van wie de minnaar hun relatie via een telefoongesprek verbreekt. Poulenc viel zelf op mannen, maar worstelde met zijn sexualiteit en overwoog op een bepaald moment zelfs om te trouwen. De platonische relaties in zijn leven, met onder meer bariton Pierre Bernac en sopraan Denise Duval, gaven hem zowel artistiek als emotioneel de meeste voldoening.
Bernac zong een aantal van de beste vocale rollen die Poulenc schreef, waaronder die van Blanche in Dialogues des Carmélites. Deze opera is een dramatisering van het martelaarschap van zestien nonnen van het Karmelietenklooster in Compiègne vlak na de Franse Revolutie. Dialogues des Carmélites is een van de meest urgente 20e-eeuwse opera’s en kan gezien worden als de bekroning van het leven Poulenc.