Classics To Go | 09 maart 2016

Album van de week L’Aiglon

De zoon van Napoleon stierf onbekend en onbemind, op zijn 22ste, als een soort ‘gevangene’ van de Habsburgers. De componisten Arthur Honegger en Jacques Ibert schreven over hem een prachtige opera, die na tachtig jaar weer aan de vergetelheid wordt ontrukt.

Het kind dat voorbestemd leek Europa te regeren

Zijn vader was ‘de grote adelaar’ die Europa wilde verenigen door het te veroveren. Als zoon was hij al voor zijn geboorte een pion op het politieke schaakbord, want hij was de vrucht van het tweede huwelijk van de Franse keizer Napoleon en Marie Louise, de dochter van Maria Theresia, heerseres over het Heilige Habsburgse Rijk. De verbintenis was bedoeld om de twee grote machten tot één te smeden, maar dat ging van Oostenrijkse kant niet van harte. Bij zijn geboorte benoemde zijn vader Napoleon II tot Koning van Rome, maar regeren zou de kroonprins nooit, want op zijn vierde, in 1815, moest Napoleon senior in Waterloo definitief zijn oorlogszucht bekopen met een nederlaag en een verbanning naar het afgelegen eiland Sint Helena, waar hij zes jaar later zou sterven. Moeder en kind verhuisden naar het Habsburgse Hof, waar Napoleon II in een soort gouden gevangenschap leefde. Vanwege zijn afkomst bleven de Oostenrijkers hem als een gevaar beschouwen. Hij was in de eerste plaats een gehate Fransman, in de tweede plaats de zoon van hun aartsvijand en daarna pas een nazaat van de Habsburgers. Het kind dat voorbestemd leek om Europa te regeren, teerde weg. En toen Napoleon II op zijn 22ste aan tbc overleed, slaakten de machthebbers in Wenen een zucht van verlichting.

‘Een van ons schreef de kruisen, de andere de mollen’

De Franse schrijver Edmond Rostand schreef onder de titel L’Aiglon – de jonge adelaar – in 1900 een toneelstuk over deze vergeten jongeling voor de beroemde actrice Sarah Bernhardt. Het zou een van haar sterrollen worden. Ruim drie decennia later namen componisten Arthur Honegger en Jacques Ibert dit verhaal als uitgangspunt voor een opera. Hoe hun samenwerking precies verliep, daarover deden de mannen nogal mysterieus. Meestal maakten ze zich er vanaf met de grap: ‘Een van ons schreef de kruisen, de ander de mollen.’ Een latere studie van het manuscript maakt duidelijk dat Ibert het eerste en de vijfde bedrijf schreef en Honegger de wat meer duistere delen daar tussenin. Desondanks zijn de muzikale stijlen geheel op elkaar afgestemd. Als iemand zou beweren dat dit het werk van één componist was, zou je het ook geloven. Het onderwerp was overigens niet hun eigen idee, maar een voorstel van de intendant van het operahuis in Monte Carlo, waar de première plaatsvond in 1937. Het verhaal over een jongeling, zoekend naar identiteit, platgewalst door politieke machinaties, paste goed in het tijdsbeeld van een verward Europa tussen twee grote oorlogen. Het gaat tenslotte in deze opera om een twintiger die zich Frans voelt, maar tegen zijn zin in wordt ‘verduitst’. L’Aiglon droomt erover om het werk van zijn vader te voltooien en een machtig Frankrijk te laten heersen over Europa. De opera werd meteen een hit, mede door de toegankelijke muziek van Honegger en Ibert, die beroemde Franse volkliederen en de Marseillaise in het werk integreerden. Drie jaar later vielen de Nazi’s Frankrijk binnen en verdween de opera – door zijn Frans nationalistische karakter – in de vergetelheid. Dat was misschien ook wel de reden dat het werk na de oorlog daar bleef.

Nagano haalt de typische Franse kleuren naar boven

Maar de laatste jaren werd L’Aiglon herontdekt. Drie jaar geleden zette het operahuis in Lausanne het werk op het programma, afgelopen maand was het de beurt aan Marseille. En daar tussenin maakte de Japanse dirigent Kent Nagano een mooie opname van drie concertante uitvoeringen in Montreal. Als geen ander is hij in staat om de typische kleuren van de Franse muziek – waartoe we de Zwitser Honegger toch ook mogen rekenen – te laten opbloeien. Hij verzamelde een sterrencast om zich heen, met solisten die in dat repertoire zijn opgegroeid en het geschrevene tot op de laatste komma begrijpen. Honegger en Ibert bleven trouw aan het uitgangspunt van Rostands toneelstuk: de hoofdrol van Napoleons zoon is voor een vrouw, een sopraan in dit geval. Het stelde de componisten in staat om – beter dan bij een aardse mannenstem – de vervreemding van L’Aiglon te verklanken: hij bestaat, maar voelt aan alles dat hij gevangen zit in de spouwmuur van de macht. Oostenrijk wil hem niet, de oude bondgenoten van zijn vader zien in hem iets wat hij niet is. Verscheurd tussen twee werelden hangt L’Aiglon in het luchtledige tussen bittere werkelijkheid en verre droom. Dat is ook precies de mysterieuze en fascinerende klank die Nagano weet op te roepen.