Top 10 Spanje

© JackF / iStock

Voor velen is Spanje een geliefde vakantiebestemming – om te genieten van het weer, de natuur, het lekkere eten en de cultuur. Muzikaal is er meer dan genoeg moois afkomstig uit het land van ‘zon, zee en strand’. Een Top 10.

Flamenco en castagnetten

Het blijft merkwaardig. Muziek van Spaanse componisten staat niet vaak op het programma tijdens concerten. Niet terecht, want het land heeft door de eeuwen heen prachtige composities voortgebracht. Daarentegen klinken door Spanje geïnspireerde composities geschreven door niet-Spanjaarden, wel regelmatig in de concertzaal. Denk bijvoorbeeld aan Bizets Carmen, Rossini’s Barbier van Sevilla en Rimsky-Korsakovs Capriccio Espagnol. De fascinatie van deze componisten met Spanje komt wellicht voort uit het zogeheten ‘exotisme,’ een negentiende-eeuwse kunststroming waarin kunstenaars inspiratie haalden uit verre oorden. Vreemd genoeg riep ook Spanje, naast Aziatische en Afrikaanse landen, destijds allerlei exotische gevoelens en sferen op. En dat terwijl het land, geografisch gezien, toch vrij dichtbij ligt. ‘Inspiratie’ moet hier trouwens met een flinke korrel zout worden genomen. Vaak ging het meer om hoe kunstenaars zich het ‘exotische’ land voorstelden, om stereotypen. Een trouwe weergave van de werkelijkheid was het in ieder geval niet. Hierdoor hebben we soms een verkeerd beeld van een land en zijn cultuur. Zo ook bij Spanje. Het land wordt geplaagd door het eenzijdige beeld van castagnetten, waaiers en flamenco. Terwijl er zo veel meer is dan dat. Tijd voor verandering. Tien Spaanse componisten aan het woord.


victoria_luister_koopVictoria, Officium Defunctorum

Een muzikale parel van priester Tomás Luis de Victoria (1548-1611), die als componist niet onder deed voor zijn tijdgenoot Palestrina, is deze reeks vocale composities. Beiden werkten enige tijd in Rome, maar terwijl Palestrina in de pauselijke stad stierf, keerde Victoria na twintig jaar terug naar zijn vaderland. Hier schreef hij zijn laatste compositie, het Officium Defunctorum. Het werk bestaat uit meerdere delen, waaronder een requiem en een afscheidsmotet, wat er op duidt dat hij het waarschijnlijk schreef voor de begrafenis van keizerin Maria. Zeker weten doen we het echter niet – er is niet veel bekend over Victoria, zijn leven of zijn muziek. Gelukkig spreekt het laatste voor zich. De onaardse klanken en snijdende dissonanten van het Officium Defunctorum doen het verschil tussen hemel en aarde vervagen.


De Falla Spanish Nights Spaanse Nachten Ravel PianoDe Falla, Nachten in de Spaanse Tuinen

Manuel de Falla (1876-1946) heeft tijdens zijn leven inspiratie gehaald uit veel verschillende muzikale stromingen. Als jongeling studeerde hij piano en compositie in Madrid, waar hij de Spaanse volksmuziek ontdekte. Later, aan het begin van de twintigste eeuw, woonde De Falla enige tijd in Parijs. In dit artistieke wereldcentrum ontmoette hij de componisten Debussy en Ravel, door wie hij zich duidelijk liet beïnvloeden. Terug in Spanje schreef De Falla Nachten in de Spaanse Tuinen, waarin hij het Franse impressionisme met de Andalusische volksmuziek vermengde. Ook op het gebied van instrumentatie bevat het stuk een verrassende combinatie. Anders dan de besetting doet vermoeden, is Nachten in de Spaanse Tuinen geen pianoconcert. Nee, de piano en het orkest vormen samen één geheel.


lka albeniz granados larrochaGranados, Goyescas

De negentiende-eeuwse componist Enrique Granados (1867-1916), tevens vermaard concertpianist, maakte zich zijn leven lang hard voor het Spaanse nationalisme in de kunsten. Een van zijn bekendste composities, de pianosuite Goyescas, is dan ook gebaseerd op de werken van de gelijknamige Spaanse schilder Goya. Hoewel de verschillende delen niet gebaseerd zijn op specifieke schilderijen, vangen ze wel de zo kenmerkende romantische drang en donkerte. Enkele jaren later zou Granados deze suite tot een opera ombouwen, wat uiteindelijk zijn einde zou worden. Op de terugreis van de premiere in New York werd zijn schip beschoten door een Duitse onderzeeër waarop een van Spanje’s grootste toondichters verdronk.


Sarasate Best of Joshua BellSarasate, Zigeunerweisen

Pablo de Sarasate (1844-1908) staat bij velen bekend als legendarische violist. In de negentiende eeuw was hij een ware topster, wiens pure toon en bloedzuivere intonatie in Europa, Amerika, Afrika én Azië werden geroemd. Zelfs de legendarische Joseph Joachim eerde zijn kunnen als violist en onder andere Bruch, Saint-Saens en Dvořák droegen werken aan hem op. Toch was de virtuoos ook zelf een verdienstelijk componist. Naast een grote hoeveelheid stukken voor viool en piano is Zigeunerweisen, waarin de viool uiteraard schittert met virtuoos vuurwerk, zijn meest iconische werk. Met het werk beging Sarasate echter een zelfde fout als de niet-Spaanse componisten. Hij baseerde de compositie op ritmes en melodieën uit de Romamuziek – althans, op wat hij voor Romamuziek hield.


Albeniz Iberia Granados pianoAlbeniz, Iberia

Ook Isaac Albéniz (1860-1909) was een Spaanse componist met sterke nationalistische gevoelens. Net als Granados kreeg hij les van Felipe Pedrell, die hen allebei een bijna spirituele liefde voor Spanje meegaf. Albéniz’ Iberia, een pianosuite met een immense moeilijkheidsgraad, is het bekendste muzikale voorbeeld van die liefde. De verschillende delen in het werk zijn gebaseerd op muzikale indrukken uit verschillende delen van Spanje; wat maar weer eens de veelzijdigheid van het land duidelijk maakt. De componist verpakte al deze invloeden in een impressionistische stijl. Net als bij De Falla levert het een unieke combinatie op.


lka milos aranjuezRodrigo, Concierto de Aranjuez

Componist Joaquín Rodrigo (1901-1999) schreef het iconische Concierto de Aranjuez, een werk dat later uitgroeide tot een van de meest geliefde gitaarconcerten. Rodrigo liet zich inspireren door het stadje Aranjuez, het Spaanse Versailles waar de koning en adel destijds woonden. Wat de compositie uniek maakt is dat Rodrigo Aranjuez zelf nooit heeft gezien. De blinde componist moest voor zijn impressies afgaan op de geuren, geluiden en beschrijvingen van zijn vrouw. Naast talloze gitaristen was ook jazzlegende Miles Davis onder de indruk van het werk. Hij gebruikte het als basis voor zijn eigen Sketches of Spain, lees meer hierover in de Top10 Jazz meets classical.


TarregaTárrega, Herinneringen aan het Alhambra

De carrière van Francisco Tárrega (1852-1909) begon met een ongeval. Als jongen viel hij in een irrigatiekanaal, waardoor hij een zware beschadiging aan zijn ogen opliep. Vader Tárrega, bang voor het verdere leven van zijn zoon, verhuisde met het gezin naar een plek waar Francisco muziekles kon krijgen. Dat beroep kon immers ook blind beoefend worden. De jongen bleek talent te hebben en studeerde gitaar, piano en compositie. Zijn virtuositeit – Tárrega werd de ‘Sarasate van de gitaar’ genoemd – verwerkte hij ook in zijn composities, waarvan Recuerdos de la Alhambra (‘Herinneringen aan het Alhambra‘) een goed voorbeeld is. Het stuk vraagt veel van de gitarist. Men moet een vloeiende tremolo kunnen produceren en tegelijkertijd de hand in lastige, onnatuurlijke posities plaatsen.


Bacarihse Gitaarconcert Rodrigo AranjuezBacarisse, Gitaarconcert

Salvador Bacarisse (1898-1963) was zeer ontevreden over de muziek in Spanje. Hij vond deze veel te conservatief. Als directeur van de radio maakte hij zich daarom sterk voor moderne muziek. Zelfs na de Spaanse Burgeroorlog, toen Bacarisse uit Spanje vertrok, bleef hij zich via de Franse radio hiervoor inzetten. Ook leidde Bacarisse de componistengroep ‘Grupo de los Ocho’ (de groep van acht), de Spaanse tegenhanger van de Franse ‘Les Six’ – bedoeld om de moderne muziek een stem te geven. Ironisch genoeg kennen wij Bacarisse tegenwoordig voornamelijk van zijn vrij conservatieve Gitaarconcert, wat hij baseerde op oudere Spaanse muziekvormen. Desalniettemin een prachtig werk.


Mudarra Fantasie Malaguena Gitaar Spanje SpaansMudarra, Fantasie

Net als Victoria was ook Alonso Mudarra (1510-1580) zowel musicus als geestelijke. De priester van Sevilla gaf het muzikale leven in de stad een flinke impuls – hij kocht een nieuw orgel en huurde regelmatig musici in tijdens festiviteiten. Maar zijn voornaamste instrument was de vihuela, een gitaar-achtig instrument met vijf of zes dubbele snaren, waarvoor hij ook veel componeerde. Daarnaast schreef hij als een van de eerste voor een nieuw, tot dan toe nog niet zo bekend instrument: de gitaar. Hoewel zijn naam zo goed als vergeten is door het publiek, herkennen velen van ons misschien wel zijn Fantasie op gehoor.


Ruiz-Pipo Schilderijen gitaar YepesRuiz-Pipó, Schilderijen voor Gitaar en Orkest

Componist Antonio Ruiz-Pipó (1934-1997) staat, net als zijn muziek, met één been in het verleden, en met het andere in de toekomst. Als leerling van Bacarisse ontwikkelde hij een modern geluid; als student Gregoriaanse muziek bestudeerde hij de geschiedenis. Die tweedeling is ook in Ruiz-Pipó’s composities te horen. Hoewel zijn muzikale idioom het oor prikkelt, bevat deze altijd herkenbare klanken. De componist zag zichzelf daarom in de traditie van Albéniz en De Falla. En inderdaad, luisterend naar Schilderijen voor Gitaar en Orkest horen wij deze componisten in de verte.


Aanbevolen opnamen

Milos MediterraneocarmenCapriccio Espagnol Scheherazade Rimsky-Korsakov


het-meesterwerk-aranjuez-vk_220x220 (1)Lees en luister ook