Paul Janssen | 06 februari 2019

Album van de week Yvonne Loriod

Tussen 1956 en 1963 nam de jonge Franse pianiste Yvonne Loriod een groot aantal lp’s op voor het legendarische Franse label Disques Véga, dat onder andere met de subserie Précense de la musique contemporaine aandacht gaf aan de stormachtige ontwikkelingen rond het begin van de jaren zestig. Hoewel Loriod ook werk van onder anderen Mozart, Chopin, Schumann en Albéniz vastlegde, werd zij uiteindelijk vooral de muze van Olivier Messiaen en maakte de liefde haar componistenpalet een stuk kleiner. De heruitgave van de baanbrekende Véga-opnamen vertelt in elk geval een mooi verhaal.

Fenomenaal muzikaal geheugen

Het blijft waarschijnlijk een eeuwige vraag: is er door de immense toewijding van Yvonne Loriod (1924-2010) aan Olivier Messiaen (1908-1992) een briljant interpreet van de klassieken verloren gegaan, of is er juist veel gewonnen omdat ze een componist zichzelf deed overtreffen?
Toen Yvonne Loriod in 1956 begon met opnemen voor Disques Véga had ze een vrij breed repertoire. Een dwarsdoorsnede van de Véga-opnamen geeft een beeld van een muzikale alleskunner, van een pianiste die elk werk, of het nu om Mozart, Chopin of Boulez gaat, met evenveel overtuiging en nieuwsgierigheid speelt. En met een houding alsof de inkt net droog was, want onder de vingers van Loriod openbaart zich opeens weer de vooruitstrevende genialiteit van componisten als Mozart, Schumann en Chopin. Nu was Loriod zelf ook geniaal. Ze had een fenomenaal muzikaal geheugen en speelde alles uit het hoofd. Een week vol live-uitvoeringen van Mozarts tweeëntwintig pianoconcerten? Geen probleem, Messiaens Visions de l’Amen, dat de componist in 1943 schreef voor twee piano’s, in vier dagen helemaal beheersen? Een peulenschil…
Loriod speelde alles, en ze speelde alles buitengewoon. Ze wist een componist uit te dagen tot de ‘grootst mogelijke excentriciteiten’ op de piano, aldus Messiaen. Ze kon het spelen, en ze begreep het. Dat laatste kwam ongetwijfeld omdat ze in haar jonge jaren zelf nog componistenaspiraties had. Dat zowel die aspiraties als haar carrière in de hoedanigheid van misschien wel de grootste pianovirtuoos van de twintigste eeuw niet echt van de grond kwamen, heeft alles te maken met diezelfde Messiaen.

Verliefd

Loriod en Messiaen ontmoetten elkaar voor het eerst op 7 mei 1941. Messiaen gaf de eerste van zijn beroemde muziekanalyseklassen aan het Parijse conservatorium. En hoewel de sporen van zijn krijgsgevangenschap in Görlitz, waar hij zijn beroemde Quatuor pour la fin du temps schreef, nog meer dan zichtbaar waren maakte hij grote indruk. ‘De studenten wachtten ongeduldig op de nieuwe docent’, schreef Loriod al eens. ‘Uiteindelijk kwam hij aan met een muziektas en ernstig gezwollen vingers, een overblijfsel van zijn krijgsgevangenschap. Hij zette de partituur van Debussy’s Prélude á l’apres-Midi d’un Faune op de piano en speelde alle stemmen. De hele klas was verbaasd en betoverd en iedereen werd ter plekke verliefd op hem.’

Vrouwelijkheid

Dat Messiaen alleen de liefde van Loriod daadwerkelijk beantwoordde is wel voorstelbaar. De jonge pianiste was niet alleen een briljante alleskunner, ze had ook een mysterieus magnetische vrouwelijkheid over zich. Mateloos aantrekkelijk voor een katholiek die geleerd heeft de Madonna te aanbidden. Hoewel de liefde er ongetwijfeld al vroeg in zat – Messiaen schreef Visions de l’Amen ook en vooral voor twee piano’s om samen met Loriod op pad te kunnen voor concerten – hielp het noodlot een handje. Messiaens eerste vrouw, de violiste en componiste Claire Delbos, leed na een minder geslaagde operatie aan het einde van de Tweede Wereldoorlog aan ernstig geheugenverlies en bracht haar resterende tijd door in inrichtingen. In 1959 stierf zij en in 1961 trouwde Messiaen eindelijk met zijn muze.
Toen waren speciaal voor Loriod geschreven werken als Vingt Regards sur l’Enfant-Jésus en Catalogue d’oiseaux inmiddels al opgenomen, en was Loriod een complete Messiaen-adept geworden. Want hoewel ze inmiddels lesgaf aan het Parijse conservatorium en nog wel concerten gaf, was het werk van haar geliefde componist het Alfa en Omega van haar bestaan geworden.

Offer

En gelukkig maar. Het baanbrekende pianowerk van Messiaen was er niet geweest als we geen Yvonne Loriod hadden gehad. Ook de pianopartij en zelfs de gillende ondes martenot in de Turangalîla Symfonie danken we indirect aan Loriod (haar zuster Jeanne was een formidabel bespeler van het instrument). Bovendien bracht ze haar diepgaande kennis van het werk van Messiaen over op pianisten van de volgende generaties zoals Pierre-Laurent Aimard.

Messiaen noemde zijn tweede echtgenote ‘een sublieme, unieke en briljante pianiste, wier bestaan niet alleen de manier van schrijven voor piano van een componist transformeerde, maar ook zijn stijl, zijn visie op de wereld en zijn gedachten’.
En Loriod? Ja, zij offerde zich op zoals een Clara Schumann en Cosima Wagner zichzelf wegcijferden, maar van 1956 tot 1963 legde ze haar genialiteit eens en voor altijd vast voor het nageslacht. En liet ze horen dat ze het werk van om het even welke componist met dezelfde toewijding, liefde en genialiteit kon behandelen. Luister bijvoorbeeld naar de opwindende vertolking van El Puerto uit Iberia van Albéniz en wees compleet verkocht.