Top 10 Muzikale vogels
Veel componisten hebben een uitgesproken liefde voor de natuur, terug te horen in talloze composities. Met name vogels en hun gezang blijken voor velen een onuitputtelijke inspiratiebron. Tien zangerige composities op een rij.
Vogels in klassieke muziek?
Vogels zijn misschien wel de meest gebruikte diersoort in de klassieke muziek. Je zou bijna denken dat componisten een stiekeme voorliefde hebben voor deze diertjes! Luister bijvoorbeeld naar vogelvanger Papageno in Die Zauberflöte. Niet alleen Mozart hield van vogels – hij had zelfs een spreeuw als huisdier en baseerde zijn Musikalischer Spass op diens gezang – al eeuwen lang fladderen er allerlei soorten door de muziekgeschiedenis. In de Speelgoedsymfonie van Mozarts vader Leopold zingen de nachtegaal en de koekoek. Maar ook de minder bekende kwikstaart, distelvink en leeuwerik zijn ruim vertegenwoordigd in allerlei composities.
Soms vinden we ook watervogels, zoals zwanen en eenden. De specifieke zang van iedere vogel is de basis van de noten. Componist Olivier Messiaen ging daar het verst in. Hij trok met zijn bandrecorder de natuur in om van allerlei vogels het geluid te vangen om dat vervolgens in zijn muziek te verwerken. Hij noemde zichzelf dan ook niet alleen componist, maar ook ornitholoog – vogelkundige. Maar naast het gezang wordt vaak ook het karakter en gedrag van de beestjes in de muziek uitgedrukt. Denk bijvoorbeeld aan de pikkende kippen en hanen in het Carnaval der Dieren van Saint-Saëns. Een Top 10 met tsjirpende, koerende, en zingende gevleugelde vrienden.
Handel Orgelconcert ‘De koekoek en de nachtegaal’
Ook in de achttiende eeuw luisterde componist George Frideric Handel goed naar de geluiden in het bos. In zijn dertiende orgelconcert verwerkt de componist namelijk twee vogels: de koekoek en de nachtegaal. Handel koos deze twee soorten niet zomaar. De vrolijke, zo herkenbare roep van de koekoek staat in mooi constrast met het meer lyrische lied van de nachtegaal. ZIjn orgelconcert bevat zo een aangename afwisseling van langzame en snelle delen, iets wat goed past bij de Italiaanse stijl van dit werk.
Janáček On an overgrown path
In zijn cyclus On an overgrown path blikt de Tsjechische componist Leoš Janáček terug naar het verleden. Deze pianowerken, zo schreef de componist aan een bevriend musicoloog, ‘bevatten dierbare, verre herinneringen die ik koester.’ Symbool voor deze vervlogen tijden staat het overwoekerde pad uit een Moldavisch trouwlied – de weg naar het ouderlijk huis wordt, sinds het huwelijk, nauwelijks meer bewandeld. Op weg langs dit pad vindt Janáček ook vogels. De zwaluwen kwetteren en in het bos fladdert een jonge uil.
Saint-Saëns Carnaval der Dieren
Saint-Saëns’ Carnaval der Dieren was niet zo serieus bedoeld. Maar de geportretteerde dieren in deze fantasie zijn desondanks heel herkenbaar in muziek gevat. Neem Le coucou au fond des bois bijvoorbeeld, waarin de klarinet de koekoek letterlijk imiteert. Ook het geluid van de vogels in de drukke en levendige Voliere is makkelijk te herkennen in de virtuoze fluitsolo. In De Zwaan gebruikt de componist echter een andere techniek. In plaats van haar schelle geblaas muzikaal te vertolken, schildert Saint-Saëns de sierlijke bewegingen en vormen van het dier.
Vivaldi Fluitconcert ‘De Distelvink’
De distelvink, ook wel puttertje genoemd, is een kleurrijke vogel. Naast een contrastrerend verenkleed met rood, wit en geel heeft dit diertje ook een uiterst sociaal karakter. Niet alleen zijn veren en gedrag zijn fleurig, ook zijn zang is opmerkelijk vrolijk. Het opgewonden, kwetterende geluid deed Antonio Vivaldi kennelijk denken aan de fluit, zoals dit fluitconcert illustreert. Hij schreef een opgewekt concert waarin de fluitmelodie met de vele trillers en herhaalde intervallen het gezang van de putter uitbeeldt. Leuk om te weten: de distelvink stond bekend als symbool van vruchtbaarheid.
Messiaen Catalogue d’oiseaux
Componist Olivier Messiaen zag zichzelf niet in eerste instantie als componist – de Franse componist noemde zichzelf ‘tijdkunstenaar’ en ‘ornitholoog’. Voor de zwaargelovige Messiaen hadden vogels bijna religieuze eigenschappen. Hij zag ze als wezens die ons in verbinding met het hogere kunnen brengen. In veel van zijn werken nemen vogels daarom een belangrijke plek in. Denk bijvoorbeeld aan Oiseaux exotiques, Quatuor pour la fin du temps en Éclairs sur L’Au-delà…. Maar het meest sprekende voorbeeld is wel zijn Catalogue d’oiseaux, waarin hij het gezang van dertien verschillende vogels bewerkte voor piano.
Vaughan-Williams The Lark Ascending
George Merediths gedicht The Lark Ascending is een hymne aan de leeuwerik. Componist Vaughan-Williams verklankte het pastorale gedicht en maakte daarbij gebruikt van het zo kenmerkende lied van deze vogel. Er heerst enige onenigheid over de ontstaansgeschiedenis van dit werk, aangezien onduidelijk is wanneer Vaughan-Williams het werk precies schreef. Was dit tijdens, of pas na de verschrikkelijke Eerste Wereldoorlog? Wat het antwoord ook moge zijn, de simpele, vredige schoonheid van deze muziek lijkt geweld af te keuren.
Biber Sonata Violino Solo Representativa
Een andere Barokcomponist die net als Handel en Vivaldi buitenshuis zijn oren open hield, was Heinrich Ignaz Franz von Biber. Hoewel er over deze componist niet gek veel bekend is, spreken zijn werken voor hem. Zo beeldt zijn Battalia een heuze veldslag uit, met kanonschoten en al het nodige geweld. Hetzelfde geldt voor Von Bibers Sonata Representativa, waarin verschillende dieren de revue passeren. Naast een kat en een kikker komen er in deze sonate ook een nachtegaal, een koekoek, een kwartel, een kip en een haan voorbij. En dat alles op slecht één viool met begeleiding!
Prokofiev Peter en de Wolf
Helaas is de eend uit Prokofievs Peter en de Wolf geen goed lot beschoren. Ook in deze recente versie van het sprookje, dat zich deze keer in Hollywood afspeelt, verdwijnt het arme dier in de maag van de wolf. Al schijnt hij wel nog te leven, aangezien de wolf hem in één hap doorslikte. Prokofiev beeldt de watervogel uit met de hobo, volgens de componist het instrument dat het meest in de buurt komt van eendengesnater. Daarnaast doet het kalme thema ons denken aan het gedrag van de eend – een rustig dobberende vogel, zich niet bewust van dreigend gevaar.
Britten Winter Words ‘Wagtail and Baby’
Een baby kijkt naar buiten en ziet aan de rand van de rivier een kwikstaartje drinken. Wanneer een loeiende stier de rivier doorkruist blijft het vogeltje rustig zitten. Ook de komst van een straathond en een fier paard laten de kwikstaart koud. Bij het verschijnen van een keurige heer vliegt het beestje echter verschrikt weg, hetgeen de baby aan het denken zet. Brittens zetting van Thomas Hardy’s veelzeggende gedicht Wagtail and Baby is een prachtige lied voor tenor en piano. Hoor je hoe de piano het geluid van de kwikstaart imiteert?
Respighi Gli ucelli
In zijn orkestsuite De Vogels illustreert componist en musicoloog Ottorino Respighi vier vogels, de kip, de nachtegaal, de koekoek en de tedere duif. Zoals te verwachten valt, is dit werk even sierlijk als het dier zelf. het deel is gebaseerd op een oudere compositie – in dit geval een werk van Jacques de Gallot uit 1690. De transcriptie naar orkest was lastig, want oorspronkelijk schreef deze zeventiende-eeuwse componist het stuk voor één enkele luit. Gelukkig was Respighi een kundig orkestrator. Terwijl een melodie rondzweeft, fladdert en koert de rest van het orkest verder.
Lees en luister ook
Kijk Song of the Birds
Kinderklassiek Muzikale dieren
Sterk verhaal De hond van Bruckner
Top 10 Vlucht van de hommel
Het meesterwerk Carnaval der Dieren
Kinderklassiek Peter en de Wolf