Paul Janssen | 10 december 2019

Album van de week Drie vrouwen uit Litouwen

Foto's: Music Information Centre Lithuania

Het feit dat het nog steeds opvalt als er een vrouwelijke dirigent voor een orkest staat, betekent dat we in dit opzicht nog een eind verwijderd zijn van ‘normaal’. Ook het feit dat er nog steeds extra aandacht nodig is voor vrouwelijke componisten is een teken aan de wand. DG doet een stevige duit in het zakje op weg naar normalisering met een drietal vrouwen uit Litouwen. Dirigente Mirga Gražinytė-Tyla maakt zich sterk voor de Litouwse componiste Raminta Šerkšnytė en Mirga’s generatiegenote en tevens dirigente Giedré Šlekytė mag zich onder de vleugels van haar succesvolle landgenote presenteren met het Lithuanian National Symphony Orchestra. Het resultaat is een ijzersterke vuistslag van drie vrouwen uit Litouwen.

Durf

Mirga Gražinytė-Tyla, de inmiddels internationaal bejubelde chef-dirigente van het City of Birmingham Symphony Orchestra, zette met haar debuut-album als eerste vrouwelijke dirigente met een exclusief DG-contract meteen de toon. Geen bekende evergreens, maar een plaat met twee symfonieën van de in het westen nog altijd bijzonder ondergewaardeerde Mieczysław Weinberg. Gidon Kremer en zijn Kremerata Baltica leverden hun medewerking, maar het bijzondere dirigeertalent en de durf om keuzes te maken van Gražinytė-Tyla vielen direct op.
Nu verschijnt haar tweede album op het gele label, en ook hierop geen alledaagse kost. Op deze hybride plaat – er zit ook een documentaire op dvd bij over de dirigente – geeft ze ruim baan aan twee landgenotes: de componiste Raminta Šerkšnytė en dirigente Giedré Šlekytė die het Lithuanian National Symphony Orchestra dirigeert in Šerkšnytė’s ‘oratorium’ Songs of Sunset and Dawn. Hoewel de kennismaking met de 30-jarige Šlekytė absoluut bevalt en haar greep op de oerkrachten die in Songs of Sunset and Dawn loskomen indrukwekkend is, gaat het op dit album in eerste instantie om de componiste.

Visitekaartje

Raminta Šerkšnytė (1975) laat met Midsummer Song, De Profundis en haar ‘oratorium’ Songs of Sunset and Dawn – dat ruim de helft van de cd beslaat – horen een componiste te zijn om rekening mee te houden. Haar werk is enerzijds diepgeworteld in de westerse muziekhistorie en lijkt anderzijds te zijn ontsproten aan de mystiek en de zangrijke traditie van Litouwen. Het land dat zich na een haast onopvallende ‘zingende’ revolutie in het voorjaar van 1990 losmaakte van de Sovjet-Unie, heeft met Mikalojus Curlionis (1875-1911) de meest bekende muzikale peetvader. Maar verder komen er nog geen grote namen vandaan. Raminta Šerkšnytė zou daar wel eens verandering in kunnen brengen. In 2005 gooide ze in Nederland al hoge ogen tijdens de Gaudeamus Muziekweek met haar Vortex voor viool en ensemble. En vorig jaar vertolkte Gražinytė-Tyla tijdens een concert met het CBSO in TivoliVredenburg het enerverende Fires dat de componiste in 2010 schreef als een inleiding op Beethovens Vijfde Symfonie.
De componiste onderscheidt zich met melodieuze lijnen en vibrerende sonoriteiten. Deze trachten diepe emoties een klank te geven en zijn tegelijkertijd een schitterende verklanking van Baltische natuurfenomenen. Het door Kremerata Baltica onder leiding van Gražinytė-Tyla opgenomen De Profundis uit 1998, was het werk waarmee ze tijdens haar studie haar bachelor afsloot. Kremer noemde het werk ‘het visitekaartje van de Baltische muziek’ en nam het op het repertoire van zijn orkest. In 2009 schreef Šerkšnytė Midsummer Song voor Kremerata Baltica, een werk geïnspireerd door de langste dag en de kortste nacht die in Litouwen maar niet echt donker wil worden. Het zijn twee meeslepende werken die op deze cd een uitvoering krijgen die bij elke luisterbeurt meer intrigerende details prijsgeeft.

Ramintacisme

Maar het door de jonge Giedre Šlekytė gedirigeerde Songs of Sunset and Dawn uit 2007 overtreft al het voorgaande. Suggestieve koorzang en prachtige solistische bijdragen van een compleet Litouwse cast maken van Šerkšnytė’s evocatie, die op teksten van de Indiase dichter Rabindranath Tagore leidt van zonsondergang tot het aanbreken van de volgende dag, een duizelingwekkende emotionele rollercoaster vol verrassende kleuren en wendingen. Alsof Ravel in een extatische dans verwikkeld is met Tsjaikovski, Moessorgsky, Rimsky-Korsakov, Stravinsky en Pärt om een paar wortelscheuten naar de traditie te noemen. ‘Mijn band met de muziek van Raminta Šerkšnytė is heel persoonlijk’, zegt Gražinytė-Tyla over de componiste. ‘Wat mij het meest fascineert is waarschijnlijk de poëtische kwaliteit en het mysterie van deze componist en haar werk. Het ‘Ramintacisme’, de kleine tertsen, haar persoonlijke stem.’
Een naam (en een term) om te onthouden.

Warm, omarmend en vertrouwd

En wat blijft er over van Gražinytė-Tyla zelf die op dit album haar plek in de spotlight zo genereus deelt? Zij komt uitgebreid aan bod in een mooi extraatje bij de cd. De dvd Mirga Gražinytė-Tyla – Going for the impossible bevat een klein uur durend portret van de dynamische dirigente. Het brengt de toeschouwer van haar inauguratie bij CBSO naar haar jonge jaren in Litouwen en de samenwerking met violist Gidon Kremer. ‘Zij wil (mee)delen en niet veroveren, dat maakt haar uitzonderlijk’, zo vat Kremer haar talent in één zin samen. Een bijzonder album met drie vrouwen uit Litouwen die een stevig nieuw geluid laten horen dat desondanks warm, omarmend en vertrouwd klinkt.