Componist Maurice Ravel

ravel_luister_playlistMaurice Ravel

7 maart 1875, Ciboure – 28 december 1937, Parijs

Maurice Ravel was een man van tegenstrijdigheden. Soms was hij vriendelijk en gezellig, andere momenten was hij echter prikkelbaar en scherp. Meestal was hij een goede gastheer die zijn gasten vermaakte met briljante imitaties, op andere momenten was hij echter compleet in zichzelf gekeerd. Maar niet alleen qua karakter was de goedgeklede componist tweeledig. Zijn intense liefde voor de natuur en die voor katten stond in scherp contrast met zijn fascinatie voor mechanisch speelgoed en miniaturen. Hij hield bovendien veel van sprookjes en fantasieverhalen. Dezelfde tegenstellingen zijn ook aanwezig in zijn muziek. Ravels belangstelling voor zowel klankkleuren als voor de onderliggende muzikale mechanismen leverde interessante resultaten op. Ravel orkestreerde veel van zijn pianowerken. Maar het resultaat is anders dan het vergelijken van een kleurenfoto met het origineel in zwart-wit. In de pianoversie van de Valses nobles et sentimentales bijvoorbeeld, hoor je de zenuwen, de spieren, de ritmes, als het ware het ‘mechaniek’ waarop de muziek gebaseerd is. Hoe anders is de orkestrale versie! Wanneer je hiernaar luistert, word je getroffen door het immense en schilderachtige kleurenpalet. Het lijdt geen twijfel dat Ravel een van de beste orkestrators uit de geschiedenis is.

Ravel_frontDe tegenstrijdigheden in het karakter van Ravel hebben wellicht iets te maken met zijn jeugd. De Fransman werd geboren in Frans Baskenland, waar ook zijn moeder vandaan kwam. Hoewel het gezin naar Parijs verhuisde toen Maurice nog maar een baby was, bleef de componist zich zijn leven lang verbonden voelen met zijn geboortestreek. Zijn vader was een Zwitserse ingenieur, wat mogelijk Maurice’ fascinatie voor techniek verklaart. Deze stuurde hem naar piano- en harmonieles en Ravel werd op veertienjarige leeftijd toegelaten tot het conservatorium van Parijs. Gedurende de periode dat hij aan dit instituut studeerde deed de jonge componist ervaringen op die hem voor de rest van zijn leven zouden beïnvloeden. Hij ontwikkelde een intensieve vriendschap met Ricardo Viñes, later een groot voorvechter van de hedendaagse Franse muziek. Ook bezocht hij in dezelfde tijd, in 1889 om precies te zijn, de Wereldtentoonstelling. Op deze ‘wereldmarkt’ kwam Maurice in aanraking met zowel Javaanse gamelanmuziek als met de composities van Rimsky-Korsakov – alle twee van grote invloed op zijn latere stijl.

lka ravelIn 1895 verliet hij het conservatorium. Hij componeerde in die tijd een aantal werken die onmiskenbaar zijn signatuur dragen, niet in het minste het Menuet Antique. Maar Ravel vond zijn opleiding nog niet voltooid en keerde in 1897 terug naar het conservatorium om bij Gabriel Fauré en Maurice Gédalge verder te studeren. Van beiden leerde hij maar weinig. Ook zijn pogingen om de begeerde Prix de Rome te winnen liepen op niks uit. Maar steun kwam uit onverwachte hoek. Toen Ravel na vijf mislukte deelnames de handdoek in de ring gooide, brak een ware opstand uit. Voorstanders van hedendaagse Franse muziek rebelleerden tegen de reactionaire jury en de conservatoriumdirecteur moest uiteindelijk opstappen. Maar Ravel had het winnen van deze competitie inmiddels niet meer nodig. Uit deze tijd stammen zijn Pavane pour une infante défunte, zijn Jeux d’eau, het Strijkkwartet en de liederencyclus Shéhérazade. Kenmerkend in al deze werken zijn, wederom, de contrasten. Datzelfde geldt voor zijn grootste werk uit die periode, de muziek voor het ballet Daphnis et Chloe, geschreven voor Diaghilevs Ballets Russes. De tegenstelling in dit werk zit hem vooral in het Classicisme in combinatie met de voor Ravel zo kenmerkende overvloedige orkestratie. Een prachtig voorbeeld hiervan is de zelden in muziek zo meeslepend en gedetailleerd uitgebeelde zonsopgang. Wanneer hij de partituur in 1912 eindelijk definitief afrondt, geldt datzelfde inmiddels ook voor twee andere balletten, Ma mère l’oye en Valses nobles et sentimentales.

Ravel_ambulanceRavels carrière werd echter, net als de wereldvrede, ruw verstoord door de Eerste Wereldoorlog. Het conflict maaktte de Fransman los in de componist, die zich plichtsgetrouw meldde voor militaire dienst. Enkele van zijn machtige vrienden vonden echter dat Ravel, inmiddels een nationaal symbool, te belangrijk was om te sterven. Maurice werd daarom afgewezen bij de infanterie en slechts als ambulancechauffeur ingezet. Dit liet hem wel de afschuwelijk kant van de oorlog zien, die hij vertaalde in zijn Trois Chansons. Ook de pianosuite Le tombeau de Couperin onstond in de oorlog. Opgedragen aan de gesneuvelde soldaten is dit eerbetoon aan de barokcomponist François Couperin ook een sterk patriottistisch werk. De sterke nadruk op Franse muziekvormen en stijlaspecten zegt genoeg. Ravels grootste verlies tijdens de oorlog kwam echter toen hij 1917 zijn moeder stierf, met wie hij een innige band had. Al deze afschuwelijke gebeurtenissen resulteerde in zijn ballet La Valse. Hier toonde Ravel echt het achterste van zijn tong. Deze Weense ‘wals’ begint vrolijk en feestelijk maar mondt na verloop van tijd uit in een chaotische kakofonie. Was dit een manier om de traumatische ervaring van de oorlog te verwerken? La Valse was bedoeld als ballet, maar toen Diaghilev naar een repetitie kwam luisteren zei hij: ‘Ravel, het is een meesterwerk, maar het is geen ballet. Het is een portret van een ballet, een schilderij van een ballet.’ Ballet of niet, het werk blijft een van de hoogtepunten uit Ravels oeuvre.

boulez ravel debussyKort hierna verliet Ravel Parijs om in Montfort-l’Amaury te gaan wonen en zijn tweede opera L’enfant et les sortilèges te voltooien. Ook schreef hij er de overbekende Bolero, volgens hemzelf ‘een stuk voor orkest zonder muziek’, en het Pianoconcert voor de linkerhand. Dit laatste schreef hij voor de pianist Paul Wittgenstein, die zijn rechterarm tijdens de oorlog was verloren. Toen Ravel een uitvoering bijwoonde schrok hij zich een ongeluk, Wittgensteins vele aanpassingen hadden zijn werk hier en daar onherkenbaar gemaakt. De liefde tussen de twee bekoelde. De liederencyclus Don Quichotte à Dulcinée bleek Ravels laatste werk. Een auto-ongeluk vijf jaar voor zjin dood leverde hem een hersenbeschadiging op, waarna de componist niet meer in staat was te componeren. De ironie wil echter dat hij de muziek wel in zijn hoofd hoorde maar niet meer in staat was deze op welke manier dan ook te uiten. Ravel werd het slachtoffer van zijn eigen kenmerkende tegenstrijdigheden: een briljante geest gevangen in een onmachtig lichaam.


Aanbevolen opnamen

ravel)_luister_koopkleine grosvenor chopin liszt ravellka fleming 1


top 10 pianoconcerten 220Lees en luister ook