Classics To Go | 26 april 2016

Album van de week Bringuier en Ravel

Tijdgenoten vonden de muziek van Maurice Ravel maar koudbloedig. Maar in handen van de jonge dirigent Lionel Bringuier worden de noten wat ze werkelijk zijn: warm en sensueel.

‘Gevangene van de perfectie maar met een gevoelige ziel’

Tijdgenoten moesten wennen aan de muziek van Ravel. Sommigen vonden dat zijn noten warmte misten. ‘Zij zijn van een reptielachtige koudbloedigheid’, schreef The Times in 1924. ‘En zelfs hun schoonheden lijken op de kleurige patronen van slangen en hagedissen.’ Het was moeilijk om de componist te doorgronden. De Parijse dandy Ravel was mager en hoekig in zijn bewegingen en karakter. ‘Een gevangene van de perfectie’, werd hij genoemd door de pianiste Marguerite Long. ‘Maar met een gevoelige en hartstochtelijke ziel’, voegde ze daaraan toe. Hij sprak zelden over muziek en nooit over de kunst van het componeren. Het verhaal gaat zelfs dat niemand er ooit toeschouwer van is geweest dat Ravel een noot op papier zette. Hij blijft een mysterie.
Ravel gaat de geschiedenis in als een magiër van de orkestklank, alsof hij alle instrumenten en kleuren in zijn hoofd had zitten. Ravels orkestratie van Moessorgski’s Schilderijententoonstelling wordt vaker gespeeld dan het oorspronkelijke pianowerk. Veel van zijn eigen orkeststukken schreef de Fransman oorspronkelijk voor de piano, het instrument waarmee hij was grootgebracht. Zijn oeuvre is bescheiden van omvang. Hij perste de muziek – om zijn eigen woorden te gebruiken – ‘druppel voor druppel’ uit zichzelf. Maar wat Ravel maakte, dat beklijft. Een mooier langzaam deel van een pianoconcert werd er niet geschreven in de twintigste eeuw.

‘De Boléro is mijn enige meesterwerk, helaas zit er geen muziek in’

Zijn beroemdste muziek schreef Ravel voor orkest: de Boléro. Zelf schreef hij daarover aan zijn collegacomponist Arthur Honegger: ‘De Boléro is het enige meesterwerk dat ik heb gemaakt. Helaas zit er geen muziek in.’ Toch groeide deze voorloper van de minimal music uit tot een icoon van een hypnotische aantrekkingskracht. Het opzwepende ritme houdt de luisteraar in een ijzeren greep. Na de première riep een vrouwenstem vanuit het publiek: ‘Hij is gek!’ Na afloop glimlachte Ravel en antwoordde dat zij het werk goed doorgrond had. Ravel mocht zichzelf graag pijnigen. Zo liep hij rond met de gedachte om een boek te schrijven over orkestratie, voorzien van voorbeelden over hoe het niet moest uit zijn eigen muziek.
Hij deed zichzelf ermee tekort, want inmiddels is vriend en vijand het er wel over eens dat Ravel kon toveren met de orkestklank. Er zijn maar weinigen die deze magie benaderen. De Fransman schreef iets dat uitsteeg boven de muziek, dat verhalen vertelde of beelden opriep waarvan je in de ban kan raken. Dat gebeurde onder andere met de 29-jarige dirigent Lionel Bringuier. Hij stond als 15-jarige reeds voor een orkest de Boléro te leiden, won op zijn negentiende het concours in Besançon met La Valse en koos voor zijn afscheidsconcert als vaste dirigent bij de Los Angeles Philharmonic Ravels ballet Daphnis en Chloé. ‘Ik ben met zijn muziek opgegroeid’, zegt Bringuier.

In handen van Bringuier is Ravel warm en sensueel

Toen Bringuier twee seizoenen geleden chef werd van het Tonhalle-Orchester Zürich stond een album met Ravel hoog op zijn verlanglijst. ‘Ik was gefascineerd door de gevoeligheid die dit orkest aan de dag legde in de muziek van Ravel. Het spel van deze musici is zo plooibaar. Ik kreeg meteen het idee om met hen het immens rijke palet van zijn werk te willen verkennen.’ De droom werd nog mooier dan hij zich had ingedacht: hij kreeg de kans het volledige oeuvre voor orkest op te nemen. Dat resulteerde in een box van vier cd’s, een mooi overzicht van Ravels gave om het veelkoppige monster dat een orkest toch is, te temmen en in al zijn schoonheid te laten klinken.
En dan blijkt dat orkest in handen van de Fransman helemaal geen koudbloedig reptiel, maar warm en sensueel. ‘Muziek moet in de eerste plaats emotioneel zijn en pas daarna intellectueel’, geloofde Ravel. Na beluistering van Bringuier en het Tonhalle Orkest voel je wat de componist met die woorden bedoelde.