Andrew Stewart | 15 december 2023

Focus Christmas Carols

De Britse koordirigent Andrew Stewart beschrijft de geschiedenis van de Christmas carol, van de heidense oorsprong tot de verfijnde kerkgezangen.

Het Vaticaan kaapte het midwinterfeest om zielen te winnen

De Chrismas carol heeft iets onweerstaanbaars. En er is veel goeds te kiezen, van kruidige middeleeuwse carols en traditionele volksliedjes tot prachtige moderne klassieken. Lang voordat het Vaticaan in de vierde eeuw midwinter koos als de geboortedag van Jezus, maakten onze verre voorouders al een groot feest van deze dag. In de oudheid vierden heidense godsdiensten het leven in een tijd van duisternis en zwoegen. Hun rituelen waren gericht op het mysterie van de seizoenen en van de hergeboorte van de natuur: zingen, dansen en feesten hielpen om de gedachten af te leiden van de harde werkelijkheid die het overleven in een koud klimaat met zich meebracht. De christelijke kerst nam elementen uit deze vieringen over, het kaapte min of meer het midwinterfeest om bekering aantrekkelijk te maken voor heidenen.

Duivelse vondst

Vanaf de vierde eeuw na Christus doken er kerstgezangen op, die hielpen bij het verspreiden van het verhaal over de maagdelijke geboorte en de belofte van een leven na de dood. De kerk noteerde deze liederen in dure koorboeken. De analfabete massa’s leerden hun gezangen uit het hoofd en gaven ze van generatie op generatie door. De wortels van de middeleeuwse carol gaan terug tot de 12de-eeuwse Franse carole, een rondedans die Het Kanaal overstak en al snel vanaf de kansel werd veroordeeld als een vondst van de duivel.
Hoewel Franciscaner monniken hun best deden om de heidense woorden te vervangen door heilige, slaagde de volkse carol erin te overleven naast gezangen over de maagd Maria en het kindeke Jezus. Gedurende de vijftiende en zestiende eeuw schiepen Engelse dichters en musici een rijk repertoire aan meerstemmige carols. Hun aanstekelijke melodieën en vurige woorden spraken een breed publiek aan. Sommige liederen waren geschreven voor feesten in kloosters en kathedralen en andere waarschijnlijk voor de kerstprocessies buiten. De laatste twintig jaar hebben musici veel van deze middeleeuwse carols uit bibliotheken opgediept en laten horen hoe inventief de componisten ervan waren.

King’s College Cambridge maakte de carols tot een jaarlijkse traditie

De meeste carols die met Kerst gezongen worden vallen eigenlijk onder de volksmuziek. Ze zijn niet geschreven voor de rijken en machtigen of de kerk, maar werden gezongen door de mensen in de straat. Nijvere Victoriaanse en Edwardiaanse verzamelaars noteerden uiteindelijk de liederen en voorkwamen zo dat deze verloren gingen.
Enkele weken voor de eerste dienst van de Nine Lessons and Carols in de kapel van King’s College in Cambridge klonken nog de laatste schoten van de Eerste Wereldoorlog. Het hoofd van King’s College maakte als legerkapelaan de verschrikkingen in de loopgraven van dichtbij mee. Bij terugkeer organiseerde hij – als tegenwicht? – een concert met carols dat al snel uitgroeide tot een jaarlijkse traditie. Sinds ruim 60 jaar zendt de BBC de viering op kerstavond live uit en miljoenen mensen in het Verenigd Koninkrijk en ver daarbuiten kijken ernaar. Iedereen die zoekt naar spirituele voeding kan die hier vinden. Het jaarlijkse King’s concert draagt eraan bij dat oude kerstliederen bewaard blijven en talloze nieuwe gecomponeerd worden. De traditie zet zich voort.