Paul Janssen | 23 oktober 2019

Album van de week Daniil Trifonov ‘Arrival’

‘One of the outstanding releases of the year’ noemde de Guardian het vorige album van Daniil Trifonov met de Pianoconcerten nr. 2 en 4 van Rachmaninov. ‘Trifonov slaagt er in om zelfs iets bijzonders te maken van de minst om de aandacht vragende pianofrases,’ luidde een van de loftuitingen van de met de maximale vijf sterren behangen recensie. En deze Engelse krant is niet de enige. De lof voor het begin van de reis van deze pianist door de pianoconcerten van Rachmaninov is allerwegen goed ontvangen. De recensenten zijn unaniem; deze pianist mag zich met zijn Rachmaninovvertolkingen scharen in het rijtje legendarische registraties van Krystian Zimerman, Vladimir Ashkenazy, Sviatoslav Richter en Rachmaninov zelf.

Romantische idealen en een gepassioneerd jong hart

Onlangs verscheen het laatste deel van de tweeluik Destination Rachmaninov. Het bevat het Eerste en het door vele pianisten gevreesde Derde Pianoconcert van de Russische componist. Maar het album opent met Trifonovs eigen bewerking voor piano solo van The silver sleigh bells, het eerste deel van de koorsymfonie The Bells. De pianist zet meteen de toon met de lichtvoetigheid van heldere klokjes en dynamisch voortglijdende sleeën.
Het werk lijkt in de transcriptie van Trifonov, ondanks de soms lastige combinatie van overvol passagewerk tegenover een lange lyrische melodie, geschapen voor het instrument. En de piano vormt zo de perfecte introductie voor het hoorngeweld aan het begin van Rachmaninovs Eerste Pianoconcert. ‘Een werk van een gepassioneerd jong hart’, zo noemt Trifonov het concert zelf. Rachmaninov was 18 jaar toen hij het concert in 1891 schreef en dat is te horen in de ongecompliceerde vreugde die Trifonov en het Philadelphia Orchestra onder leiding van Yannick Nézet-Séguin er in leggen. Het is een ontmoeting met ‘een Rachmaninov vol van aspiraties en romantische idealen’, met een ‘componist die nog geen tragedie in zijn leven heeft gekend’.
Dat Eerste Pianoconcert zou altijd Rachmaninovs favoriete concert blijven. Ondanks het feit dat het Tweede en Derde Pianoconcert al snel veel populairder waren, speelde Rachmaninov zelf bij voorkeur het Eerste. ‘Het verbond hem met herinneringen aan zijn thuis, zijn wortels, aan gelukkiger tijden’, aldus Trifonov.

Eenzaam gebed

De keuze voor de beroemdeVocalise als opmaat voor het Derde Pianoconcert getuigt van inzicht in het leven van de componist. Ten tijde van het Eerste Pianoconcert, dat hij vreugdevol op het familielandgoed schreef, was Rachmaninov nog jong en zorgeloos. Toen hij in 1909 aan zijn Derde Pianoconcert begon, had hij een depressie achter de rug naar aanleiding van het fiasco van zijn Eerste Symfonie en zat hij in de Verenigde Staten met de wetenschap dat hij waarschijnlijk niet meer terug zou keren naar zijn vaderland.

Maar waar de Vocalise doortrokken is van melancholie, die in de bewerking van Trifonov perfect overeind blijft, is het Derde Pianoconcert, ondanks het feit dat het ‘een van de meest substantiële uitdagingen in de pianoliteratuur’ is, vooral een ‘eenzaam gebed’, een ‘innerlijke conversatie met zichzelf, en met God’. Aan de andere kant is het tegelijkertijd een in alle opzichten enorm concert met al zijn technische eisen, zijn ‘oneindige melodie’ en ‘continue stroom van muzikaal bewustzijn’. Trifonov brengt alles in deze Olympus onder de pianoconcerten onder één noemer. Hij laat virtuositeit en devotie, woest passagewerk en introspectie, verstild spel en een gevoel van vrijheid, hoop en bevrijding als vanzelfsprekend samenvallen. Voeg daarbij het even gedetailleerde als meeslepende spel van The Philadelphia Orchestra onder chef-dirigent Nézet-Séguin en het is duidelijk dat Rachmaninov na vele omzwervingen weer ‘thuis’ is, zoals ook de titel van de cd suggereert. Of in elk geval vrede heeft met zijn situatie.
Trifonov speelt alsof Rachmaninov glorieus ontwaakt is bij het orkest waarbij hij ooit zijn Vierde Pianoconcert en de Variaties over een thema van Paganini in première bracht en waar hij samen met dirigent Leopold Stokowski zorgde voor een legendarische uitvoering van datzelfde Derde Pianoconcert. Een album dat oude tijden doet herleven.