Classics To Go | 26 juni 2015

Muziek en Liefdesverdriet

De muziekgeschiedenis staat bol van de componisten met een gebroken hart. Ze werden aan de kant gezet of hun geliefde overleed. Met hun muziek wisten ze vaak hun verdriet te verwerken, maar soms ook niet…

Pachelbel verliest zijn vrouw en kind

Pachelbel, die van de Canon, trouwde in 1681 met zijn eerste vrouw: Barbara Gabler, dochter van de Stadt-Major van Erfurt. Twee jaar later verloor Pachelbel zowel haar als zijn eerste zoon aan de pest. Datzelfde jaar schreef hij een reeks koraalvariaties met de naam Musicalische Sterbens-Gedancken: muzikale gedachten over de dood.
De collectie is helaas verloren gegaan, maar op basis van wel overgeleverde koralen hebben musicologen delen van het werk kunnen achterhalen: onder andere Christus, der ist mein Leben, Alle Menschen müssen sterben en Herzlich tut mich verlangen horen hierbij. Het lijkt een therapeutische werking te hebben gehad: tien maanden later hertrouwde Pachelbel en had een lang leven met zijn tweede vrouw, vijf zonen en twee dochters.

Waltons zieke vrouw gaat er met de dokter vandoor

Vergeet het beeld dat je hebt van de oude William Walton en stel je in plaats daarvan een jonge gozer voor, die in de jaren ’20 een symfonie schrijft waarin zijn ingewikkelde privé-leven wordt weerspiegeld. Als jonge componist werd Walton gesteund door Osbert en Edith Sitwell, die de hem voorstelde aan hun vriendenkring. Daartoe behoorde de jonge, rijke weduwe en barones Imma von Doernberg. In 1929 trok hij bij haar in, in Zwitserland.
Walton begon in 1932 aan zijn Eerste Symfonie, met moeite. Barones von Doernberg werd ziek en slokte al zijn aandacht op, waarna ze er met de toentertijd beroemde dokter Tibor Csato vandoor ging. Walton leek er niet lang last van te hebben, hij vond al gauw troost bij een oudere vrouw: Alice, de burggravin van Wimborne. Hij bleef bij Alice tot ze in 1948 aan kanker overleed. Hij voltooide zijn symfonie, gewijd aan de barones, in 1935.
Misschien symboliseren de spanningen in het eerste en derde deel Waltons moeilijke relatie met de barones, en het scherzo (‘Presto con malizia’) een flinke ruzie tussen de twee. Het laatste deel, veel lichter, staat dan voor zijn verse start met Alice.
Vaak zijn dit soort interpretaties vergezocht, maar in dit geval beaamde Walton het tegenover een journalist; het werk zou staan voor zijn ‘eigen emotionele ervaringen indertijd’. In 1948 hertrouwde hij met Susana Gil Passo.

Ravels onbeantwoorde liefde resulteert in een sonate

Ravel ontmoette de violiste Hélène Jourdan-Morhange in 1917, kort nadat haar man sneuvelde in de Eerste Wereldoorlog. Volgens zijn vriend, Manuel Rosenthal, deed Ravel haar een huwelijksaanzoek dat niet werd geaccepteerd. De twee bleven goede vrienden: Jourdan-Morhange en haar partner Luc-Albert Moreau kochten zelfs een huis in de buurt van Ravels huis in Montfort l’Amaury, en bleven daar wonen voor de laatste twintig jaar van Ravels leven.
Ravel had ooit het plan een concert voor haar te schrijven, maar we zullen het moeten doen met zijn Vioolsonate, die hij in 1927 voltooide en aan haar opdroeg. Het tweede deel van de sonate draagt de titel Blues: Moderato, ze deelden een voorliefde voor het Amerikaanse genre. Helaas had Jourdan-Morhange zodanig veel last van artritis in haar handen dat ze het stuk niet zelf op de premiere kon spelen. George Enescu nam het over, met Ravel achter de piano.

Mahler probeert met muziek huwelijk te redden

Alma Schindler (1879-1963) was aan het eind van de negentiende eeuw waarschijnlijk een van de meest intrigerende personen in Wenen. Ze was beeldschoon, intelligent, levendig en ook nog componiste. Ze had affaires met meerdere prominente mannen uit die tijd en liet zo een spoor van gebroken harten achter.
Ze had een affaire met de componist Zemlinksy toen ze Gustav Mahler ontmoette, die bijna 20 jaar ouder was dan zij. De twee trouwden in maart 1902, nadat Alma ermee had ingestemd haar compositiecarriere te verruilen voor het huisvrouwschap. Mahler’s populariteit als componist en dirigent nam gestaag toe, maar hun vurige relatie werd verwoest door tragedie en ziekte. In 1907 verloren ze hun dochtertje Maria aan een combinatie van roodvonk en difterie, datzelfde jaar bleek Mahler zelf hartkwalen te hebben.
In 1909 kwam de componist erachter dat Alma een affaire had met de jonge architect Walter Gropius. Alma zwoer trouw aan Mahler, maar sprak daarna nog vaak met Gropius af. Mahler bracht hierop een bezoekje aan Sigmund Freud, die hem adviseerde Alma te steunen in haar compositie-ambities. Hierdoor groeiden Mahler en Alma wat dichter naar elkaar toe: hij droeg zijn Achtste Symfonie aan haar op en hielp haar een reeks liederen te publiceren.
Hoewel ze tot Mahlers dood in 1911 bij elkaar bleven, verdween de onopgeloste pijn en het hartenleed niet. Dit is overduidelijk terug te horen in de schetsen van Mahlers onafgemaakte Tiende Symfonie. Mahler liet aantekeningen achter in de partituur, waaronder in het vierde deel: ‘De duivel danst met me. Gekte, neem me, vervloekte! Vernietig me, opdat ik vergeet dat ik ben!’

Strauss shockeert zijn vrouw met verhullende opera

Toen sopraan Pauline de Ahna, getrouwd met componist Richard Strauss, de premiere van diens opera Intermezzo bijwoonde, moest ze toch even slikken. Met de opera bleek Strauss de vuile was van hun relatie buiten te hebben gehangen. De opera was gelukkig een luchtige en had een happy ending, maar je kunt je Ahna’s negatieve reactie op de karikatuur van haar relatie goed voorstellen.
Ze wordt gepersifleerd als Christine, een feeks met een kort lontje. Christine is getrouwd met de componist Robert Storch, de kalme maar gekwelde held van het verhaal. Ze weigert hem te kussen als hij op reis gaat. Ze neigen beiden sterk naar overspel. De plot van de opera draait om een verkeerd geinterpreteerde brief – iets dat direct uit het leven van Strauss en Ahna geplukt is – maar eindigt goed. In dit geval imiteerde het leven de kunst; de sopraan en de componist bleven getrouwd, en Pauline stierf in 1950 slechts acht maanden na Richard.