Top 10 Zomer
De vraag is of de ultieme zomerklank voor iedereen hetzelfde is. Waarschijnlijk niet. Feit is dat de zomer vele componisten geïnspireerd heeft om al dan niet bewust een soundtrack te schrijven bij een overvloed aan zonnewarmte, zand, zee, strand, blote huid en zinnelijke zomerliefde. In deze top tien hadden even goed het lome En bateau uit de Petite Suite van Debussy, de Tango uit de suite España van Albéniz, The Lark Ascending van de nog altijd onderschatte Ralph Vaughan Williams en het evocatieve Summer Nights on the River van de in Nederland weinig gespeelde Frederick Delius kunnen staan. Maar de keuze is gevallen op onderstaande tien zonnige werken.
Anoniem – Sumer Is Icumen In
De zomer is binnen gekomen;
Zing luid, koekoek!
Het zaad groeit en de wei bloeit,
En het woud bloesemt nu.
De ooi blaat naar het lam,
Naar het kalf loeit de koe,
De stier springt op, de bok laat winden;
Zing vrolijk, koekoek!
Goed zingt gij, koekoek! Houd nimmer op
Zo luidt de prozaïsche lofzang op de zomer die een van de oudst overgeleverde wereldlijke Engelse canonteksten vormt. Sumer is icumen in, elk serieus geschiedenisboek over muziek noemt deze ‘rondzang’ waarbij de zangers alternerend de strofen herhalen. Het werk is inclusief uitvoeringsinstructies overgeleverd in het Harley-manuscript dat zich in de abdij van Reading bevindt. En hoewel het meer dan zeven eeuwen oud is, klinkt het nog steeds warmbloedig naar een ontluikende zomer.
Antonio Vivaldi – Zomer uit de Vier Jaargetijden
Zo’n vijfhonderd jaar later liet Antonio Vivaldi de zomer beginnen met een verzengende hitte die via kwetterende vogels omslaat in een donderende onweersbui. Het is een staaltje ‘filmmuziek’ van de eerste orde. Vivaldi publiceerde het werk in 1725 bij de Amsterdamse muziekuitgeverij van Michel Charles Le Cène als onderdeel van de bundel Il cimento dell’ armonia e dell’ inventione opus 8 (De toetssteen voor welluidendheid en vindingrijkheid). Door de snelle montage van korte fragmenten die het script van het achterliggende sonnet op de voet volgen, is het alsof we alle aspecten van de zomer in sneltreinvaart beleven.
De zomer
verwelken mens en kudde,
de pijnboom verzengt.
We horen de koekkoek,
zachte liedjes van de tortel en distelvink.
Een lieflijk briesje beroert de lucht,
maar plotseling steekt de noordenwind op.
De kudde siddert voor de storm en zijn lot.De vrees voor bliksem en donder
berooft de herder van zijn rust,
vliegen en horzels zwermen woedend rond.
Ach, zijn angst blijkt gegrond…
De hemel dondert en bliksemt,
hagel verwoest de korenaren en het andere graan.
Franz Schubert – Die Sommernacht
Natuurlijk had hier ook het bekendere Im Frühling kunnen staan, al was het alleen maar vanwege die dartele laatste strofes: “und säng ein süßes Lied von ihr, den ganzen Sommer lang”. Dat de keus toch op Die Sommernacht is gevallen, het enige lied van Schubert waarbij het woord zomer in de titel voorkomt, heeft alles te maken met het feit dat ook de nacht aandacht behoeft. En met het feit dat Schubert de broeierige zomernacht analoog aan het gedicht van Friedrich Gottlieb Klopstock verbindt met het gemis van overleden geliefden…
von dem Monde nun herab
In die Wälder sich ergießt, und Gerüche
Mit den Düften von der Linde
In den Kühlungen wehn;So umschatten mich
Gedanken an das Grab
Meiner Geliebten, und ich seh’ im Walde
Nur es dämmern, und es weht mir
Von der Blüthe nicht her.Ich genoß einst, o ihr Todten, es mit euch!
Wie umwehten uns der Duft und die Kühlung,
Wie verschönt warst von dem Monde,
Du, o schöne Natur!
Felix Mendelssohn – Ouverture Midzomernachtsdroom
Zeventien jaar was Felix Mendelssohn, toen hij de toverachtige sfeer van de langste dag van het jaar een klank gaf. Zijn leidraad was Shakespeares gelijknamige Midzomernachtsdroom, een hallucinerend verhaal waarin zinnelijke liefde, verwarring en de wereld van feeën en gnomen naadloos in elkaar overgaan. Mendelssohn wist in 1826 vooral de feeërieke sfeer te vangen en schreef een evergreen die ook zo’n tweehonderd jaar later goed blijft voor een zomerse glimlach.
Hector Berlioz – Nuits d’été
Eigenlijk verwijst de zesdelige liedcyclus die Hector Berlioz in 1841 voor stem en piano componeerde op teksten van Theophile Gautier alleen in de titel naar de zomer. Toch is Les Nuits d’Été een heerlijke soundtrack voor lange zomeravonden vol mijmering en melancholie. Hoewel het in het eerste lied Vilanelle over de lente gaat, passen Le Spectre de la Rose, Absence en L’Île inconnue perfect bij de gedachten aan die ene gepassioneerde zomerliefde, het afscheid en het gemis van het gevoel van zomerkriebels in de buik. De georkestreerde versie die Berlioz in 1856 voltooide is zo de gedroomde begeleiding bij diepe gedachten en een zware zomeravondwijn.
Gabriel Fauré – Sicillienne
Om even in Frankrijk te blijven: in 1893 legde Gabriel Fauré de basis voor een kort werk voor cello en piano dat een heerlijk atmosferische evocatie bleek van het zonnige Italiaanse Sicilië. Zijn Sicilienne, die in eerste instantie bedoeld was als theatermuziek voor een productie van Molières Le Bourgeois gentilhomme die niet doorging, werd een stuk voor cello en piano en kwam in 1893 georkestreerd en wel terecht in de theatermuziek bij Maeterlincks Pelléas et Mélisande. Toch blijft de versie voor cello en piano hèt klanktapijt om even met de ogen dicht van de laatste kleurrijke zomerdagen op Sicilië te dromen.
Alexander Glazoenov – Zomer uit De Jaargetijden
Een Russische lente is een uitbarsting van natuurgeweld, van een ondergronds ontkiemende wereld die opeens door het aardoppervlak dendert. Zo schetste Igor Stravinsky het tenminste in Le Sacre du Printemps. Een Russische zomer is andere koek als we Alexander Glazoenov mogen geloven. Een stralende zon die door een weelderig bladerdek danst, hunkerende warme lucht boven een intens groene weide, schitterende nimfen die bevallig walsen in hun golvende jurken. Glazoenov ving zo’n zomer in noten voor het derde deel van zijn ballet De Jaargetijden dat hij in 1900 schreef voor het Imperial Ballet in St. Petersburg. Oude Russische pracht met een vleugje joy de vivre van het Vondelpark op een mooie zomerdag.
Frank Bridge – Summer
Het is opvallend hoeveel Engelse componisten de zomer als inspiratiebron hebben gebruikt. Misschien komt het voort uit een verlangen naar een ‘echte’ zomer. Misschien is het de hang naar decadentie, flirten en flaneren dat de Engelsen ook vandaag de dag nog zo mooi in beeld brengen tijdens de Royal Ascot en Wimbledon. Dat ook de Engelsen echt wel weten hoe zomer klinkt, bewees Frank Bridge in 1916 met zijn symfonisch gedicht Summer. (Mee)slepende melodieën, onheilszwangere klankwolken en stralend landelijke accenten van hoorn, hobo en harp vormen de grillige Engelse zomer ten voeten uit.
George Gershwin – Summertime
Dat de zomerblues niet alleen somber en pijnlijk kan zijn maar ook lonkend en verleidelijk bewees George Gershwin met zijn inmiddels tot evergreen gepromoveerde Summertime. Het wiegelied waarmee zijn opera Porgy and Bess (1935) begint, schreef Gershwin met tekstschrijver DuBose Heyward die zich deels baseerde op de spiritual All my Trials. De aria is inmiddels zo’n 30.000 keer gecoverd in alle mogelijke bewerkingen en stijlen, maar blijft het mooist in de versie zoals Gershwin het bedoelde: een slaapliedje dat zingt van een luie, zorgeloze zomer en een dito toekomst, maar waarin de frons en de melancholie nimmer ontbreken. Al is de beroemde versie van Ella Fitzgerald en Louis Armstrong natuurlijk ook nog steeds niet te versmaden.
Franco Donatoni – Refrain
De in 2000 overleden Italiaanse componist zal het nooit zo bedoeld hebben, maar zijn Refrain dat hij in 1986 schreef, is misschien wel de ‘zomersong’ waar iedereen naar op zoek is. De Italiaan weet in dit werk, ondanks zijn evidente modernisme, de mediterrane geest als geen ander te vertalen naar de pluk-, slag- en strijkinstrumenten van het eind vorig jaar door dwalingen van landelijke provinciale en hoofdstedelijke subsidiegevers opgeheven Nieuw Ensemble. Een betere muzikale vertaling van opwaaiende zomerjurken, vakantieliefdevlinders en zwoele, licht benevelde zomeravonden is er niet.
Aanbevolen playlists
Lees en luister ook
Top 8 Jaargetijden
Kijk Lucie Horsch speelt Lente
Top 5 Winter
Het meesterwerk Vier letzte lieder
Playlist Herfst
Top 10 Natuur in muziek