Paul Janssen | 25 juni 2020

In de spotlights Max Richter

Max Richter doet weer van zich spreken. Van de componist, die acht jaar geleden de wereld veroverde met zijn eigen interpretatie van Vivaldi’s Vier Jaargetijden, verschijnt een nieuw album,Voices, waarvan de eerste tracks online al te beluisteren zijn. Ook vindt de lancering plaats van een app rond Sleep, Richters project tegen slapeloosheid, met in totaal zo’n acht uur muziek. Aan de vooravond van de lancering spreekt de componist en pianist over de achterliggende gedachte van Voices en zijn drijfveren om te componeren.

‘Het begint met een idee, iets waar ik het over wil hebben.’ Max Richter zegt het rustig, zittend voor een goed gevulde boekenkast in zijn eigen huiskamer. ‘Daarna zoek ik de taal die daar bij past. Ik wil stukken maken die simpel lijken, zodat ze veel mensen bereiken, maar ondertussen gebruik ik alles wat ik gebruiken kan om de boodschap over te brengen en is de uiterlijke eenvoud doorgaans slechts schijn.’
Het is het voordeel van converseren in een tijd dat live intermenselijk contact op zijn zachtst gezegd niet aangeraden wordt: een componist kan zomaar ongevraagd meer van zijn achtergrond en inspiratiebronnen tonen dan gevraagd. En dan blijkt Max Richter te beschikken over een rijk referentiekader en een brede interesse. In zijn boekenkast staan klassieke en hedendaagse filosofen naast biografieën van grootheden uit de recente historie, inspirerende kunstboeken en literatuur die er toe doet.

Atypisch werk

In zijn muziek koketteert hij daar niet mee; het doel is en blijft om alles begrijpelijk en vooral zo intens mogelijk te presenteren aan een zo breed mogelijke groep mensen. ‘Dat is de reden waarom ik componeer zoals ik componeer. Ik wil niets verhullen, maar recht door zee zijn en daarbij geen mensen uitsluiten. Muziek is ook een vorm van conversatie en ik wil mensen in de gelegenheid stellen om zonder uitzondering deel te nemen aan die conversatie.’
Hoewel hij al in 2002 met Memoryhouse zijn eerste solo-album uitbracht en daarvoor onder andere met de Engelse hedendaagse muziekgroep Piano Circus veel succes had, wist Richter de grote groep luisteraars die hij in gedachten had pas te bereiken toen in 2012 het album Recomposed by Max Richter: Vivaldi – The Four Seasons uitkwam. Het werk waarin flarden Vivaldi als een hybride legpuzzel rond Richternoten zwierven werd mede dankzij het frenetieke vioolspel van Daniel Hope een groot succes. Toch noemt Richter juist deze plaat waar het echte succes mee begon ‘atypisch’ voor zijn manier van werken en muziek maken. ‘Het betrof een ontmoeting met bestaand notenmateriaal. En hoewel ik regelmatig bestaande teksten en verhalen in mijn werk gebruik, had ik niet eerder op die schaal met noten uit een ander tijdperk, een andere stijl gewerkt. Ik werd door dat project gedwongen de grootste gemene deler te vinden tussen mijn post-minimalistische taalgebruik en de muziek van Vivaldi.’

Universele boodschap

Het succes van het Vivaldi-album effende niet alleen de weg naar zijn eerdere soloplaten als zijn eersteling Memoryhouse en de intrigerende opvolger The Blue Notebooks, maar bood Richter ook de mogelijkheid om zijn eigen signatuur nadrukkelijker naar buiten te brengen met het megaproject Sleep, waarvan nu dus zelfs een app verschijnt, het album Three Worlds met muziek afgeleid van zijn ballet Woolf Works en diverse soundtracks voor tv-series en films.
Ook zijn jongste project Voices is een echte Richterplaat. De Philip Glass-achtige harmonieën kabbelen voort met een aangename eenvoud en rust, maar er klinkt een concentratie en ernst in door die Arvo Pärt in gedachten brengt. Op een bijna documentaire wijze – die Steve Reich niet vreemd zou zijn – brengt hij de wereld een universele boodschap.

Een plek om na te denken

Voices staat in het teken van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, in 1948 opgesteld door de Verenigde Naties. Vele stemmen, waaronder de oorspronkelijke voordracht van Eleanor Roosevelt, vormen in even zo vele talen een decor waartussen de muziek zijn weg zoekt. ‘Ik hoop dat veel mensen door Voices opnieuw in aanraking komen met dit manifest. We hebben vele uitdagingen: gaan we naar een humane en liberale maatschappij, of stevenen we af op een gemeenschap waarin populisme de overhand heeft? De waarden van het leven staan zwaar onder druk door het voortschrijdende kapitalisme. Ik wilde door verschillende lezingen te gebruiken in Voices aandacht besteden aan de universele waarden in deze Verklaring. Dat past bij de wijze waarop ik over muziek denk. Muziek is voor mij een plek om na te denken, te reflecteren. Mahlers symfonieën, de Missen van Palestrina, het zijn bouwwerken waarin je wordt uitgenodigd om mee te wandelen en na te denken over verschillende zaken in het leven. Luisteren is een actieve bezigheid. Daarom schrijf ik muziek met veel ruimte, zodat het een plek is waar de luisteraar ‘rond kan wandelen’ en zijn eigen mening kan vormen.’

Protestmuziek

‘De eerste ideeën voor Voices kwamen ruim tien jaar geleden’, zegt Richter nu. ‘De wereld stond op zijn kop en ging voor mijn gevoel een verkeerde kant op. Ik schreef toen wat nu Mercy is geworden, het laatste stuk op hert album.’
Verschillende stukken en concepten passeerden de afgelopen jaren vele stadia voordat het de cd werd die er nu ligt. ‘Het is in de aard een vorm van protestmuziek’, zegt Richter over Voices. ‘Vandaar ook dat ik wat conventies heb omgekeerd en in het symfonieorkest veel meer celli en bassen gebruik dan violen en altviolen. Het is een soort ‘negatief orkest’ geworden, passend bij de reflectie over de donkere tijden die we meemaken en de grote uitdagingen waar we als mensheid voor staan. Het idee was om iets donkers naar licht om te zetten, een vorm van alchemie. Vandaar dat de bassen uiteindelijk ‘licht’ klinken.’
Het duurde wel even eer Richter de juiste toon vond. ‘Het was in eerste instantie een vrij schurend en schreeuwend werk. Maar op een zeker moment vond ik dat er al zoveel mensen aan het schreeuwen waren, terwijl er bijna niemand luistert. Vanaf dat moment wilde ik niet meer schreeuwen, ik wilde aanzetten tot luisteren.’

Filmindustrie

Voices past bij de wijze waarop Richter in de rust van zijn eigen huis de toestand in de wereld verwoordt, het past bij de inhoud van zijn boekenkast. En het past bij de diverse film- en tv-projecten die hij gedaan heeft, en waar hij ook nu weer druk mee bezig is. ‘Het zijn altijd films met een verhaal, een boodschap’, zegt hij. ‘Films over hoe de wereld er voor staat en mensen met elkaar omgaan. De filmindustrie is een weg om serieuze en uitdagende muziek naar buiten te brengen en veel mensen te bereiken. Daarom geloof ik niet dat ik de juiste persoon ben om een romantische komedie van muziek te voorzien.’