Het meesterwerk West Side Story

© Ellen Darby / Museum of the City New York

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat Leonard Bernstein werd geboren. Er is veel aandacht voor (her)uitgave van zijn omvangrijke oeuvre als dirigent en componist. De West Side Story is misschien wel zijn bekendste en meest geliefde werk. Een musical en typisch Amerikaans, niet alleen vanwege de taal of de vorm, maar vooral vanwege de samensmelting van veel verschillende invloeden.

Multitalent

Leonard Bernstein was van meerdere markten thuis. Een dubbele titulatuur van zowel dirigent als componist is al indrukwekkend op zich, maar zelfs die beschrijving omvat niet de volle breedte van zijn werk. Bernstein beperkte zich namelijk niet louter tot de concertzaal. Op tv schitterde hij in zijn Young people’s Concerts als klassieke muziekgids voor jong en oud; in de wereld van de musicals, op het befaamde Broadway, was hij een grote naam. Van alle Broadway-hits die Bernstein componeerde – denk aan On the Town en Peter Pan – is West Side Story het meest bekend. Een musical die zestig jaar na dato nog steeds regelmatig op de planken staat; een musical met wereldwijd duizenden uitvoeringen en miljoenen bezoekers. En dan rekenen we de filmversie nog niet eens mee.

Een muzikale mengelmoes

De muziek in West Side Story is even kleurrijk als Bernsteins carrière: typische musical-elementen gaan in dialoog met onder andere jazz en Zuid-Amerikaanse muziek. Neem het befaamde America. Het swingende ritme – een gevolg van de telkens wisselende maatsoort – is kenmerkend voor sommige muzieksoorten uit Zuid-Amerika. Uiteraard heeft ook Bernsteins eigen moedertaal, de klassieke muziek, voldoende spreekruimte. Met een melodie uit Beethovens Vijfde Pianoconcert verklankt hij de liefde in Somewhere, terwijl de ondoorgrondelijke twaalftoonsmuziek van modernist Arnold Schönberg in Cool voor onzekerheid en angst spreekt. In Bernsteins smeltkroes komen verschillende muzieksoorten, oud en nieuw, samen. Desondanks is West Side Story geen chaotische mengelmoes. Sterker nog, de verschillende muziekvormen maken een coherent geheel met een sterke, unieke zeggingskracht. West Side Story geeft blijk van Bernsteins enorme stilistische beheersing en kennis; hij weet precies wat hij met welke muziek wil zeggen, en wanneer. Niet stilistisch purisme, maar affect en effect staan voorop.

Een oud verhaal in een nieuw jasje

Bernstein was echter niet het enige brein achter dit succesverhaal; dezelfde harmonieuze balans tussen oud en nieuw in de muziek vinden we ook in het verhaal van West Side Story terug. Het plot van Arthur Laurents – schrijver, Broadwaylegende én Hollywood-coryfee – draait om de verliefde Tony en Maria. Een relatie zit er voor de twee echter niet in; de geliefden worden gescheiden door een verhitte bende-oorlog tussen de Jets en de Sharks. Herkenbaar? West Side Story is inderdaad een twintigste-eeuwse vertelling van Romeo en Julia. Verona is verruild voor New York; de families Montague en Capulet voor de Jets en de Sharks. Geheel in de Shakespeariaanse traditie loopt ook West Side Story uit op een drama. Pas met de dood van Tony begraven de twee bendes de strijdbijl. In de achterstandswijken van New York krijgt het eeuwenoude verhaal over verboden liefde een nieuwer, zo niet tastbaarder, gezicht. Toch laat de musical ook ruimte voor nieuwe inbreng. Anders dan bij Shakespeare, maar des te actueler, zijn de onderliggende sociaal-culturele spanningen in de West Side Story. De Sharks zijn van oorsprong Puerto Ricaans, terwijl de Jets uit Europa stammen. Hun rivaliteit, gestoeld op afkeer van ‘de ander’, schetst niet alleen de politieke situatie in Manhattan, maar die in de gehele Verenigde Staten.

Eclectische dans

Muziek en verhaal delen hun uiteenlopende invloeden. Maar hoe zit het met dat andere onderdeel van de musical, de dans? Net als Bernstein kwam ook choreograaf Jerome Robbins uit meerdere werelden. Als beoefenaar van onder ander moderne dans, klassiek ballet en Spaanse en Aziatische dansvormen, deed hij qua diversiteit zeker niet onder voor de componist. Robbins gebruikte uit zijn immense culturele bagage precies datgene wat de muziek en het verhaal het best diende. Klassieke pirouettes, traditionele musicaldansen, of ‘gewone’ bewegingen die voortvloeien uit het dagelijkse leven – West Side Story heeft het allemaal. Robbins’ benadering was uniek voor zijn tijd. Dans is in de West Side Story geen afzonderlijk deel, geen willekeurige intermissie, maar een geïntegreerd onderdeel van het verhaal. Robbins’ choreografieën zijn onmisbaar voor de sfeer en emotie van de musical.

Typisch Amerikaans

Muziek, verhaal en dans – allen kiezen het beste uit verschillende werelden. Verenigd tonen de drie elementen de kracht van verenigde kunstvormen. Het maakt de musical tot een eclectisch werk dat zijn scheppers lijkt te imiteren. Net als Bernstein, Laurents en Robbins is West Side Story een samenwerking tussen meerdere culturen, tussen oud en nieuw – een spiegel van de Amerikaanse samenleving.


Aanbevolen opnamen


Lees en luister ook