Classics To Go | 08 februari 2016

Het meesterwerk Salut d’amour

Een arme muziekleraar verloofde zich in 1888 met een acht jaar oudere schrijfster. Caroline Alice Roberts droeg aan haar geliefde Edward Elgar het gedicht The Wind at Dawn op. En hij componeerde voor haar zijn Liebesgruss, een kort meesterwerk dat later beroemd werd onder de Franse titel Salut d’amour.

Elgars muziek kenmerkt zich door ‘onschuldige hartstocht’

Honderd jaar geleden kwam in New York de vioolvirtuoos Yehudi Menuhin ter wereld. Zijn leerling Daniel Hope draagt zijn nieuwe album aan hem op. Onder de favoriete stukken van de legendarische Menuhin – zo schrijft Hope – zat ook het kleine meesterwerk Salut d’amour van de Britse componist Edward Elgar. ‘Beiden ontmoeten elkaar in 1932, toen de 16-jarige violist – al op het hoogtepunt van zijn muzikale krachten – Elgars Vioolconcert opnam met de 75-jarige componist als dirigent. Menuhin hield altijd een zwak voor Elgar en in het bijzonder voor zijn salonstuk Salut d’amour.’
In zijn autobiografie Onvoltooide Reis beschrijft Menuhin zijn herinneringen aan Elgar, die zoveel kalmte en autoriteit uitstraalde en wiens muziek hij zo typisch Engels vond. ‘Engels betekent in dit verband: onschuldige hartstocht, iets anders dan de vulkanische, agressieve en verfijnde passies van andere landen’, schrijft Menuhin. ‘Als het waar is dat muziek door het klimaat wordt beïnvloed, dan drukt Elgars muziek soepelheid uit, aan banden gelegd door een weersgesteldheid zonder uitersten, behalve dan zijn onbestendigheid; en daarop de respons van een volk dat oneindig veel schakeringen grijs en groen van hemel onderkent, maar nooit overdrijft. In Engeland moet men in principe de middenweg bewandelen.’

‘De wind ontmoette de zon toen de nacht voorbij was’

Aan Salut d’amour gaat een geschiedenis van hartstocht vooraf: die tussen de bijna 40-jarige Caroline Alice Roberts en de acht jaar jongere Elgar. Zij kwam uit een welgestelde familie, groeide als dochter van een hoge militair op in de Britse kolonie India, studeerde geologie en sprak Duits, Italiaans, Frans en Spaans. Ze schreef gedichten en romans. Haar vader stierf al op haar twaalfde. Op latere leeftijd nam zij – inmiddels terug in Engeland – de zorg voor haar moeder op zich.
elgars In 1886 nam ze pianoles bij Edward Elgar, een vioolleraar op de plaatselijke middelbare school in zijn geboortestreek. Een musicus met ambities, die worstelde om zijn hoofd financieel en artistiek boven water te houden. Een jaar daarna stierf de moeder van Roberts. Na een kort verblijf in het buitenland pakte ze daarna de lessen bij Elgar weer op. In 1888 verloofde ze zich met Elgar, tot woede van haar familie. De componist was arm en bovendien niet Anglicaans maar katholiek. Voor de verloving droegen de twee geliefden een artistieke prestatie aan elkaar op. Roberts gaf haar man het gedicht The Wind at Dawn, dat zij in 1880 had geschreven.

‘And the wind, the wind went out to meet the sun, at the dawn when the night was done’

De wind ontmoette de zon toen de nacht voorbij was. Een gedicht over een nieuw begin.

Salut d’amour is de kiem van Elgars muziek

Elgar componeerde voor zijn geliefde zijn Liebesgruss. De Duitse titel had te maken met het feit dat Roberts die taal vloeiend sprak. Boven de partituur zette hij ‘à Carice’, een samentrekking van haar beide voornamen Caroline Alice, en de naam die zij enkele jaren later aan hun dochter gaven. In de eerste jaren bleef het werk nog onopgemerkt, totdat de uitgever besloot de titel te veranderen in Salut d’amour. In de eerste jaren van hun huwelijk leden beide echtelieden nog steeds armoede. Roberts was onterfd door haar familie en wijdde haar krachten geheel aan haar worstelende man. ‘De zorg voor een genie is een dagtaak voor een vrouw’, zei ze eens. Roberts bleef dertig jaar lang, tot haar dood in 1920 Elgars grote muze. Ze stierf in zijn armen. ‘Zegen haar!’ schreef de ontroostbare componist aan een vriend. ‘Jij, die van mijn muziek houdt, moet haar ervoor bedanken, niet mij. Zonder haar zou ik al mijn noten hebben verbrand en zoals Job op de mesthoop God hebben vervloekt.’
Salut d’amour ontstond uit de liefde, die drie decennia lang het componeervuur bij Elgar brandende hield. Dit meesterwerk is daarmee in zekere zin de kiem waaruit al het andere is ontstaan.