Componist Joe Hisaishi

Joe Hisaishi (*1950)

In Japan is hij een levende legende. In de VS verkoopt hij hele stadions uit. Hij dirigeert bij toporkesten als het Rotterdams Philharmonisch en het Chicago Symphony Orchestra. En toch kennen veel klassieke muziekliefhebbers zijn naam nog niet: Joe Hisaishi. Deze Japanse componist werd wereldberoemd met zijn schilderachtige filmmuziek voor animeproducent Ghibli. Je zou hem kunnen zien als de ‘John Williams van het Oosten’, al doet dat niet genoeg recht aan Hisaishi’s unieke compositiestijl. Ook in de klassieke muziek heeft hij intussen ruim zijn sporen verdiend, als componist én dirigent.

Hisaishi zette zijn eerste stappen in de wereld van muziek toen hij vier jaar was en begon met vioolspelen. Van zijn vader, erfde hij de liefde voor film: de bioscoop was hun tweede thuis. De zaadjes voor Hisaishi’s filmmuziekcarrière werden dus al vroeg geplant, al duurde het even voordat hij de muzikale signatuur vond, waaraan miljoenen animefans hem nu herkennen.

Vleugje nostalgie

Aanvankelijk componeerde Hisaishi elektronische muziek, sterk beïnvloed door minimalistische grootheden als Philip Glass en Steve Reich. Zijn vroege werk bevat veel synthesizers, percussie en drumcomputers. Daarnaast werd hij geïnspireerd door de Japanse popmuziek en New Age. Kortom, hij schreef in een hele andere stijl dan de orkestrale filmmuziek waar hij later beroemd mee werd. Hisaishi’s grote doorbraak kwam in 1983 met de soundtrack voor Nausicaä of the Valley of the Wind, een van zijn eerste samenwerkingen met regisseur Hayao Miyazaki, de creatieve kracht achter de films van Studio Ghibli. Het betekende het begin van een decennialange, hechte band. ‘Het geheim van een langdurige professionele relatie is om niet te veel persoonlijk met elkaar om te gaan,’ zei Hisaishi in 2023. ‘Hayao en ik gaan niet samen uit eten of drinken. We houden het strikt zakelijk.’ Met muziek voor meer dan honderd animefilms van Ghibli en andere filmmakers bouwde Joe Hisaishi aan een volstrekt eigen klankwereld: melodieuze vergezichten met romantische toets en een vleugje nostalgie. Voor zijn werk ontving Hisaishi maar liefst acht Japanse Academy Awards.

Mahlerhutje

Maar Hisaishi is veel meer dan filmcomponist. Hij dirigeert al jaren symfonieorkesten over de hele wereld. Op het programma staan dan niet alleen orkestsuites samengesteld uit zijn beste filmsoundtracks, maar ook klassieke orkestwerken van Beethoven, Brahms, Schubert, Sjostakovitsj, en hedendaagse componisten zoals Arvo Pärt, Nico Muhly en John Adams. Door klassieke muziek te dirigeren probeert hij als componisten te doorgronden wat zijn collega’s van nu en vroeger wilden uitdrukken. Bovendien ziet hij het als oneindige bron van inspiratie voor zijn eigen werk, of het nu gaat om akkoordgebruik of combinaties van klankkleuren.

Opmerkelijk is Hisaishi’s bewondering voor een componist met wie hij ogenschijnlijk weinig gemeen heeft: Mahler. Hisaishi: ‘Mahler is een totaal andere componist dan ik met mijn minimalisme. Bij hem komt er altijd weer een nieuw thema, nog een nieuw thema, en dan weer een nieuw motief. Wij minimalisten ontwikkeling een klein motief juist heel geleidelijk.’ Het contrast met zijn eigen werk houdt Hisaishi niet tegen om Mahler zijn favoriete componist te noemen. Hij liet zelfs een replica van Mahlers beroemde componeerhut in de Oostenrijkse bergen nabouwen vlak bij zijn zomerhuis in Japan.

Hoewel Hisaishi’s orkestwerken voor de concertzaal nog altijd elementen van het minimalisme bevatten, vermengt hij dat inmiddels met invloeden uit de romantiek en het Franse impressionisme. Voeg daar Japanse melodische gevoeligheid aan toe, en je krijgt de typerende Hisaishi-sound: warm, helder, en licht. In 2023 dirigeerde hij voor het eerst zijn eigen composities in de zaal der zalen: de Gouden Zaal van de Weense Musikverein. Een jaar later werd hij voor drie jaar aangesteld als Composer in Association bij het Royal Philharmonic Orchestra in Londen. Het moge duidelijk zijn: Joe Hisaishi is ook op de klassieke podia niet meer weg te denken.

5 luistertips uit Hisaishi’s oeuvre

Merry-Go-Round of Life

Hisaishi’s populairste compositie is zonder twijfel de openingsmuziek uit de animefilm Howl’s Moving Castle (2004), inmiddels al meer dan 129 miljoen keer gestreamd op Spotify. En dat is niet moeilijk te begrijpen. Met Merry-Go-Round of Life schreef hij een stuk dat zich na één keer luisteren al diep in je hoofd nestelt. Het begint als een eenvoudige wals voor piano: een langzaam wiegende driekwartsmaat met een zangerige, licht weemoedige melodie. Maar al snel tillen de strijkers het thema op, versnelt het tempo naar een bruisende Weense wals en voegt het orkest zich voluit bij het dansante geheel. Als dit je bevalt, luister dan ook naar het album A Symphonic Celebration, waarvoor hij orkestrale versies maakte van zijn filmmuziekklassiekers.

MKWAJU 1981-2009

Dit stukje minimalisme komt uit Hisaishi’s jonge jaren. In 1981 werkte hij samen met de Japanse slagwerkgroep MKWAJU, waarvoor hij hypnotiserende stukken schreef voor marimba, vibrafoon, gong en synthesizer. De nummers zijn enorm catchy of stijgen juist op naar het etherische, en ze hebben wel wat weg van de dancemuziek je in die tijd ook in clubs hoorde. In 2009 verscheen dit album met orkestrale bewerkingen. Het stuk MKWAJU 1981-2009 begint net als de populairste track van het originele album met een pakkend motiefje in de marimba, en wervelt daarna door het hele orkest.

Tweede symfonie

In veel van zijn werk mengt Hisaishi muzikale invloeden uit het Oosten en Westen. Zo ook in zijn Tweede symfonie, een meeslepend drieluik waarin minimalisme, symfonische grandeur en Japanse melodieën samenkomen. Vooral het derde deel, Nursery Rhyme, springt eruit: een eenvoudig Japans kinderliedje wordt herhaald en met een steeds rijker wordende orkestklank uitgewerkt tot een hypnotiserend muziekstuk. Hier uit zich ook een duidelijke Mahler-inspiratie: net als bij het Vader Jacob in Mahlers Eerste symfonie klinkt het Japanse kinderliedje als eerste in de contrabassen.

Oriental Wind

Oriental Wind is een kleurrijk en ritmisch orkestwerk, met nevelige rustmomenten er doorheen geweven. Het is geen filmmuziek, maar je kunt de beelden er zo bij fantaseren. Houtblazers hebben een grote rol, niet alleen de bekende blazers uit het symfonieorkest, maar ook drie soorten bamboefluiten uit Azië: de Indiase bansuri, Maleisische suling en Chinese xiao.

Viola Saga

Hisaishi koesterde lang de wens om een soloconcert voor de altviool te componeren. Het is ten onrechte een ondergewaardeerd instrument, vindt hij, en hij bewondert het om de klank die wel wat wegheeft van de menselijke stem. De wereldpremière van zijn altvioolconcert, getiteld ‘Viola Saga, dirigeerde Hisaishi in 2023 zelf bij de Wiener Symphoniker met Antoine Tamestit als solist. De muziek voert langs vele minimal-achtige passages, momenten van verstilling, en ten slotte een knallende climax.

Concerttip: de mooiste soundtracks van Hisaishi

15 oktober – Utrecht, TivoliVredenburg

Luister naar de muziek uit Spirited Away, Princess Mononoke, My Neighbour Totoro en andere Studio Ghibli-films, uitgevoerd door een groot orkest! De muziek van Joe Hisaishi verdient een ereplaats op het podium en is bij het European Philharmonia in uitstekende handen. Visuals, geïnspireerd op Studio Ghibli, omlijsten de muziek.

Lees en luister ook

• Componist Tan Dun

• Top 20 Filmmuziek

• Focus Ludovico Einaudi

• Muziek en Videogames

• Instrument Viool

• In de spotlights Chad Lawson