Top 10 Arvo Pärt

De klankwereld van Arvo Pärt (*1935)

De Estse componist Arvo Pärt componeert muziek die van een andere wereld lijkt te zijn: helder en transparant, vaak traag voortschrijdend en doordrongen van stilte. Na een periode van artistieke en innerlijke crisis vond Pärt begin jaren ’70 deze inmiddels zo herkenbare muzikale taal. Hij noemde het tintinnabuli, het Latijnse woord voor klokjes of belletjes. Hiermee verwijst hij naar hoe hij zijn muziek opbouwt met melodiestem en een of meerdere andere stemmen die als klokjes in al dan niet gebroken drieklanken meeresoneren. In deze stijl weet Pärts muziek, vaak religieus van aard, luisteraars te raken met de krachtige combinatie van spirituele intensiteit en kristalheldere eenvoud. Pärt wordt daarom ook wel gezien als icoon van het ‘holy minimalism’. Dit zijn tien bekende en minder bekende stukken die het luisteren meer dan waard zijn.

Für Alina

Pärts eerste compositie met de tintinnabuli-techniek schreef hij na een acht jaar durende creatieve pauze. Für Alina (1976) voor solo piano is een muzikale eb en vloed: elke maat groeit de melodie met een extra noot, tot die acht noten bereikt en langzaam weer afneemt. Door de spaarzame noten lijkt dit stuk misschien een eitje om te spelen, maar pianisten die het hebben uitgevoerd melden dat het een grote uitdaging is, omdat het vraagt om veel concentratie en zelfbeheersing.

Spiegel im Spiegel

Een tijdloze klassieker die je terughoort in de soundtrack van talloze films en tv-series. Iconisch zijn de lange tonen van de viool die zich ontvouwen onder de eindeloos herhalende gebroken drieklanken in het hoge registere van de piano. Die fungeren, in Pärts eigen woorden, als ‘beschermengel’ voor de vioolpartij.

Tabula Rasa

Klapwiekende strijkers, een spookachtige prepared piano en zilveren solovioollijnen die in het niets verdwijnen: dit dubbelconcert voor twee violen en kamerorkest is een indringend tweeluik waar onrust en verstilling scherp tegen elkaar afsteken. ‘Nooit meer heb ik zo’n stilte ervaren die na deze première in de concertzaal heerste,’ zei Pärts vrouw Nora na afloop van de eerste uitvoering. 

Credo

Voordat Pärt zijn herkenbare klokjesstijl vond, experimenteerde hij voluit met avantgardistische technieken zoals de twaalftoonsmuziek, collages en toevalsmuziek. Zijn dramatische Credo (1968) voor piano, koor en orkest is tegelijkertijd een apotheose en een vaarwel van Pärts vroege periode. Het is ook de eerste keer dat hij een stuk baseerde op een religieuze tekst: de geloofsbelijdenis uit de katholieke mis. De muziek zwaait heen en weer tussen serene Bach-citaten in de piano en onbestemde koor- en orkestpartijen, die de Bijbelse strijd tussen goed en kwaad weerspiegelen.

Fratres

Of het nu wordt uitgevoerd door cello en piano of blokfluitensemble, het veel uitgevoerde Fratres (1977) blijft fascineren. Het stuk kan uitgevoerd worden door een instrumentencombinatie naar keuze, zoals aan de orde van de dag was in de middeleeuwen, een periode waardoor Pärt sterk door was geïnspireerd. Daarover zei hij: ‘De grootste waarde van de muziek ligt voor mij buiten de klank alleen. Het specifieke timbre van een instrument maakt deel uit van de muziek, maar is niet het belangrijkste element. Was het dat wel, dan zou ik afstand doen van de essentie van de muziek. Muziek moet op zichzelf kunnen staan… twee, drie noten… daarin moet de essentie liggen, onafhankelijk van de instrumenten.’

Pari Intervallo

Pari intervallo (1976) is het ultieme voorbeeld van ‘less is more’. Geschreven na het overlijden van Pärts stiefvader, ontvouwt het zich als een serene dialoog tussen twee stemmen, die altijd op gelijke afstand van elkaar blijven.

Berliner Messe

Volgens sommigen is het Pärts mooiste werk: zijn zetting van de katholieke mis. In de Berliner Messe (1990) hoor je trapsgewijs bewegende stemmen als reflectie van sterfelijkheid en aardse zaken, zoals verleiding, zonde en dood, en klokjes-stijl-passages als verwijzing naar verlossing, onsterfelijkheid en goddelijkheid.

Kanon Pokajanen

Gemaakt in opdracht van de Dom van Keulen is Kanon Pokajanen (1997) een monument van laat-20e-eeuwse religieuze koormuziek. Hij baseerde het pijnlijk mooie stuk op de boetecanon uit de Russisch-orthodoxe liturgie, een tekst die hem al lang fascineerde. ‘Het kostte me meer dan twee jaar om de Kanon pokajanen te componeren, en de aantrekkingskracht ervan verdween pas toen ik de partituur af had… Dat verklaart misschien waarom deze muziek zoveel voor me betekent,’ zei Pärt.

Vierde symfonie

Na zijn Derde symfonie duurde het dertig jaar voordat Pärt weer een symfonisch werk schreef. Zijn Vierde symfonie (2008) is een instrumentale meditatie op een Slavisch gebed tot een beschermengel. Geschreven in opdracht van het symfonieorkest van Los Angeles, ook wel ‘The City of Angels’ genoemd, klinkt deze symfonie als een intieme dialoog met het onzichtbare.

Ontdek meer Pärt op Spotify

Het Estse vocaal ensemble Vox Clamantis is al decennia een innige samenwerkingspartner van Pärt. Van veel van zijn composities hebben ze de eerste opname gemaakt. ‘Pärts muziek roept zulke eenvoudige maar diepgaande emoties op; naar zijn muziek luisteren is bevrijdend en zuiverend,’ zegt dirigent Jaan-Eik Tulve. Op het album And I Heard a Voice klinken wat minder vaak uitgevoerde parels uit Pärts oeuvre zoals het breekbare Nunc dimittis en Für Jan van Eyck, dat is geïnspireerd op een van de grootste meesterwerken uit de renaissance: altaarstuk Het Lam Gods in de Sint-Baafskathedraal van Gent.

Lees en luister ook

• Legende Gidon Kremer

• Muziek en Auschwitz

• Focus Het Machtige Hoopje

• Componist Arvo Pärt

• Legende David Oistrakh

• Top 10 Componisten uit de 20e eeuw