Classics to Go Classics to Go |

Top 10 Gloria

© VitalyEdush / iStock

‘Eer aan God in den hoge en vrede op aarde aan de mensen die Hij liefheeft. Wij loven U. Wij prijzen en aanbidden U. Wij verheerlijken U en zeggen U dank voor Uw grote heerlijkheid.’ Dit is de vertaling van de tekst van het Latijnse Gloria, dat al eeuwenlang een van de vijf vaste onderdelen van de katholieke mis is. De tekst is dan ook heel vaak op muziek gezet. Hoe eerden verschillende componisten God? Een Top 10 bejubelingen.

Gloria – Vivaldi

Veruit het bekendste Gloria uit de klassieke muziek is dat van Antonio Vivaldi. Hij schreef het voor de bewoners van het meisjesweeshuis waarin hij werkte. Hoewel Vivaldi tijdens zijn leven een beroemd componist was, werd hij na zijn dood lange tijd vergeten. Hetzelfde gold voor zijn muziek. Zo vond men pas eind jaren dertig van de vorige eeuw dit werk terug. Tussen een grote stapel partituren lag het toen onbekende Gloria in excelsis Deo. Het stuk werd bewerkt, uitgevoerd en kreeg geleidelijk aan steeds meer bekendheid. De oorspronkelijke, onbewerkte versie leerde het publiek pas in de jaren ’50 kennen.

Glory to God – Handel

Hoewel het stuk zeer religieus van aard is, werd Handels beroemde oratorium Messiah niet als dusdanig gewaardeerd. In London sprak men er schande van: zoiets heiligs vertolken als een soort opera, en dan ook nog eens in het theater: godslastering! De Messiah werd in London dan ook een flop. Nu lijkt niemand zich er meer aan te storen. Sterker nog, enkele delen uit het oratorium zijn ware hits geworden. Wie kent niet het Halleluja? Een andere favoriet is Glory to God, Handels Engelse versie van het Gloria in excelsis Deo. Een vrolijk werk, opgewekt en begeesterd door de komst van de Verlosser. Net als het losse Gloria in excelsis Deo dat hij componeerde voor sopraan, twee violen en continuo.

Hohe Messe – Bach

Johann Sebastian Bachs bejubelde en gevierde Mis in b-klein of Hohe Messe werd niet in één keer geschreven. De componist schreef de delen van deze mis in verschillende periodes van zijn leven, en nooit met de bedoeling om er een geheel van te maken. Allereerst schreef Bach het Sanctus, daarna, vele jaren later, het Kyrie en het Gloria. Pas aan het einde van zijn leven voltooide hij het werk.
De Mis in b-klein schetst hiermee een soort levensloop van Bachs muziek. Hoewel hij ten tijde van het schrijven in 1733 al 48 jaar was – destijds redelijk ‘oud’ – klinkt het Gloria indrukwekkend majestueus en energiek.

Krönungsmesse – Mozart

Mozarts Kroningsmis, of Krönungsmesse, heeft iets koninklijks, iets magnifieks. De naam en muziek zijn echter misleidend. Schreef Mozart dit werk misschien voor de kroning van een of andere Oostenrijkse keizer? Nee, Mozart heeft het werk nooit dusdanig bedoeld en betiteld; pas later, in de negentiende eeuw, werd het werk favoriet bij koninklijke ceremonies. Het krachtige Gloria heeft daar zeker bij geholpen. Koor en solisten wisselen elkaar af, waarbij Mozart naadloos van bombastische bravoure naar intieme sferen overschakelt. In het Gloria wordt de luisteraar dan ook overweldigd door de oneindige grootsheid van God en geraakt door persoonlijke devotie.

Missa o quam gloriosum – Victoria

Van de twintig missen die Tomás Luis de Victoria schreef, is dit de meest bekende. De Missa o quam gloriosum is een zogeheten parodie-mis. Dit heeft echter niks met satire te maken: het betekent simpelweg dat Victoria het werk baseerde op een al bestaande compositie en die als bindmiddel door het hele werk gebruikte – zijn eigen compositie in dit geval. Toch wijkt de componist hier af van de norm. In tegenstelling tot wat gangbaar was, ‘parodieert’ Victoria maar met vlagen. Ook afwijkend van de standaard is het Gloria in deze mis. Het is geen uitbundige bejubeling, maar een elegant geweven, ingetogen dankzang.

Ehre sei Gott in der Höhe – Mendelssohn

Al op jonge leeftijd werd de joodse Felix Mendelssohn gedoopt tot christen, waarna hij Mendelssohn-Bartholdy heette. Hoewel officieel protestant, bleef hij zijn gehele leven verschillende religieuze werken schrijven: protestantse muziek, maar ook joodse en katholieke. Het werk Ehre sei Gott in der Höhe, WoO 26, lijkt met zijn Duitse vertaling van het Latijnse Gloria in ieder geval duidelijk protestant te zijn. Mendelssohn greep in het stuk terug op oude Renaissance technieken. Even lijken Mendelssohn en de luisteraar te vergeten in de negentiende eeuw te leven. We horen twee koren een dikke brei aan melodieën weven. Het is daarmee een massief maar mysterieus werk dat door een engelenkoor in archaïsche tijden lijkt te worden gezongen.

Gloria – Poulenc

Francis Poulenc kennen we natuurlijk als de componist met meerdere karakters; zijn muziek vliegt alle kanten op en lijkt nooit vrede te vinden in één stijl. Dit is ook het geval bij zijn Gloria. Hoewel een religieus werk stopte Poulenc, trouw aan zijn muzikale taal, er ook genoeg humor en gekkigheid in. Daar veranderde zijn toetreding tot de Katholieke Kerk en ouderdom niets aan. En zo schreef hij vier jaar voor zijn dood een Gloria dat enerzijds magistraal en machtig, anderzijds komisch en opgewekt is. Een religieus werk, maar wel met een knipoog.

Missa Solemnis – Beethoven

Ludwig van Beethoven vond de Missa Solemnis zijn beste werk. De compositie is groots, moeilijk uit te voeren en zit vol met Beethoviaanse heroïek. Zo ook het Gloria. Associaties met zijn Negende Symfonie – rond dezelfde tijd geschreven – duiken in het deel regelmatig op; we horen dezelfde volle klanken en krachtige dramatiek. De religieuze tekst zou dan ook goed door een seculiere kunnen worden vervangen. Niet iedereen vond het daarom even fantastisch als Beethoven zelf. Was zoiets megalomaans wel geschikt voor de kerk? Beethoven vond in ieder geval van niet. Het werk was nooit bedoeld om ten tijde van de dienst te worden uitgevoerd.

Petite Messe Solennelle – Rossini

Rossini’s Petite Messe Solennelle is niet een mis in de traditionele zin van het woord. De massieve plechtigheid die we normaal in een religieuze mis herkennen, de ‘solennelle’, ontbreekt; in plaats daarvan eert de componist God met opera-achtige melodieën. Daarnaast is de mis met haar lengte van ongeveer anderhalf uur niet echt ‘petite’. De instrumentatie is op zijn minst merkwaardig te noemen: een harmonium, twee piano’s en een koor met vier solisten. Dit stuk is dan ook niet voor een kerk geschreven, maar voor een prive kapel of een salon. Rossini had dit zelf ook wel door, in de partituur schreef hij: “Is dit heilige, of vervloekte muziek? … Nou, geprezen zij u, en laat mij binnen in het paradijs.”

Mis – Stravinsky

De Russisch-Orthodoxe Igor Stravinsky schreef zijn katholieke mis nadat hij in een winkel enkele missen van Mozart tegenkwam: ‘ik wist dat ik een eigen mis moest schrijven, een echte’. Die mis kwam er. Stravinsky’s Mis is een puur religieus werk dat volgens de componist niets in de concertzaal te zoeken had. Luisterend naar het Gloria uit deze mis is dat goed te begrijpen. De voor Stravinsky zo kenmerkende speelsheid en zeggingskracht zijn weg; in plaats daarvan vormen eenvoudige melodieën een verre oudheid – een onbekende, vergeten plek. En daarin ligt het genie van Stravinsky: de toondichter wist niet alleen toekomstmuziek, maar ook oeroude sferen op te roepen.

Lees en luister ook