Joost Galema | 07 september 2016

In de spotlights Daniil Trifonov

Daniil Trifonov © Dario Acosta / DG

In Franz Liszt kwamen verleden, heden en toekomst van de piano samen. ‘Wij staan allemaal op zijn schouders’, zegt de Russische pianist Daniil Trifonov. ‘Hij liet ons zien en horen wat het betekent om musicus te zijn.’ Op zijn nieuwe album Transcendental schildert Trifonov een indringend beeld van Liszt.

Zijn spel is een paradox: trouw aan de componist, maar ook heel persoonlijk

‘Hij bezit grote tederheid, maar ook iets demonisch.’ Het zal ongetwijfeld wel eens gezegd zijn over Franz Liszt, de duivelse virtuoos die vrouwen in hun aanbidding tot waanzin dreef, die flirtte dat het een lieve lust was en als jongeman aan de haal ging met een getrouwde gravin. Maar hij was ook de man die zich aan het einde van zijn leven in zichzelf terugtrok en als geestelijke de lagere wijdingen van de Katholieke Kerk ontving. Maar het bovenstaande citaat over het tedere en het demonische – uitgesproken door de beroemde pianiste Martha Argerich – gaat niet over Liszt, maar over een andere virtuoos, de Rus Daniil Trifonov, een musicus voor wie veel recensenten en vakgenoten woorden tekort komen. Zijn spel is een paradox: hij blijft voor iedereens gevoel trouw aan de componisten die hij speelt, maar tegelijkertijd is zijn stijl heel persoonlijk.
Die paradox doet denken aan een beroemde anekdote. Op een avond in een Parijse salon begon Liszt te improviseren op muziek van Chopin, die daar woedend over werd. ‘Als je Chopin wilt laten horen, speel dan ook Chopin’, beet hij Liszt toe. De volgende avond waren beide pianisten er weer. Chopin liet alle lampen doven en kroop achter de piano. In de duisternis nam – zonder dat de aanwezigen het merkten – Liszt halverwege zijn plek over. Toen na het applaus de lichten weer aangingen, was het publiek verbijsterd om Liszt te zien opstaan. Gevraagd naar zijn mening over het spel van zijn collega antwoordde Chopin, zichtbaar ontroerd: ‘Ook ik dacht dat het Chopin was.’

‘Liszts etudes zijn reizen door het menselijke leven en hart’

Zijn eerste kennismaking met Liszt, zegt Trifonov, was als kind door de bewerkingen die de componist maakte van liederen van Franz Schubert. De ‘echte’, de oorspronkelijke Liszt blies hem van de stoel in de tienerjaren, met de eerste Mefisto Wals. ‘Dat is een profetisch werk’, vindt Trifonov, ‘waarin hij de muzikale ontwikkelingen van de toekomst voorspelt. En bovendien een mooi verhaal over de duivel en Faust, die samen een bruiloftsfeest in een herberg bezoeken. Wilde dansen worden afgewisseld met intense momenten van lieflijkheid.’
Dat zijn eerste Liszt-album vooral études bevat, is niet toevallig. ‘In zijn geval zijn die werken niet de verkenningen van de techniek, zoals ze traditioneel bedoeld zijn, maar ook een reis door het bestaan en het hart van een mens, met zijn toppen en dalen – in het begin sleept hij ons mee met jeugdige bravoure en luidruchtigheid, later doet hij hetzelfde, alleen met de stille bezonkenheid van de ouderdom, de ene keer virtuoos, de andere keer filosofisch’, vindt Trifonov. ‘Vooral de Études d’exécution transcendante vormen een verhalende en dramatische cyclus, waarin Liszt allerlei gemoedstoestanden schildert. De rijkdom van zijn verbeeldingskracht en klankkleur is verbluffend. De etudes zijn deel van een geheel, maar ook op zichzelf bezitten ze een uitgesproken eigen karakter.’

Zonder Liszt zou de muziekwereld er anders uitzien

De piano zelf speelde ook een belangrijke rol in de ontwikkeling van Liszts werk, denkt Trifonov. ‘In zijn tijd was het instrument nog volop in ontwikkeling – het zat middenin een evolutie. Als musicus en componist zocht hij de grenzen van de piano.’ Zonder de vernieuwer Liszt zou de wereld van de muziek – en de piano in het bijzonder – er nu heel anders uitzien, gelooft Trifonov. ‘Je vindt zijn invloed overal terug, zelfs op plekken waar je hem niet verwacht, zoals in het Eerste Pianoconcert van Tsjaikovski. Ik ben ervan overtuigd dat dat werk op veel punten andere wendingen zou hebben genomen als Liszt niet bestaan had.
Ook in de muziek van zijn jeugdheld Alexander Skrjabin herkent Trifonov de lange arm van Liszt. ‘Mijn bewondering voor Liszt vindt zijn oorsprong in mijn fascinatie voor Skrjabin. Waar veel componisten – bijvoorbeeld Chopin – onze gevoelens bespelen via de melodie, bewandelen Liszt en Skrjabin juist een andere weg: zij scheppen spanning via de harmonie, via de akkoorden.’