Classics To Go | 08 februari 2017

Instrument Tuba

Lalito/Shutterstock

Het grootste en laagst klinkende koperblaasinstrument in de familie.

De tuba

De tuba is pas relatief laat het symfonieorkest binnengekomen. De tubaist zit aan de buitenkant van het orkest, naast de trombonisten. Het is het grootste en laagst gestemde instrument onder de koperblazers.
Ondanks dat het repertoire voor de tuba vrij beperkt is, bestaan er veel verschillende vormen van het instrument, gestemd in F, Es, C of Bes. De laatste stemming – in Bes – is degene die in Nederland het meest gebruikt wordt in harmonie- en fanfare-orkesten. Ook de tuba in Es komt regelmatig voor. In het symfonieorkest maakt men vaak gebruik van de tuba in C.
De tuba werd ontwikkeld en in 1835 gepatenteerd door de Pruisische kapelmeester Wilhelm Wieprecht en de Duitse instrumentbouwer Johann Gottfried Moritz, om de moeilijk te bespelen ophicleïde te vervangen.
Een tuba bestaat uit ongeveer 5,5 meter buis. De laagte die hierdoor bereikt kan worden is essentieel in een groot symfonieorkest. Componisten als Richard Wagner en Richard Strauss gebruikten het instrument optimaal.
Ook in de jazz komt de tuba voor, al gaat het bij traditionele jazzbands vaak om een sousafoon. Deze is vernoemd naar de Amerikaanse bandleider John Philip Sousa. De sousafoon past rond het lichaam, zodat het instrument tijdens het marcheren makkelijker gedragen kan worden.

Werken

**Ralph Vaughan Williams – Tubaconcert (1954)**

Ondanks het ‘oompah’ imago van de tuba heeft een aantal componisten concerten geschreven voor het instrument, waar de meest beroemde van Vaughan Williams is. Het Tubaconcert is geschreven voor Philip Catelinet, toentertijd de tubaspeler van het London Symphony Orchestra. Elke tubaist zal je vertellen dat het werk een soort ‘heilige koe’ is.

Paul Hindemith – Sonate voor tuba en piano (1955)

In deze sonate voor tuba en piano speelt Hindemith met het metrum, met chromatiek, maar vooral ook met het verschil in klankkleur van de beide instrumenten. Het werk is een virtuoos hoogstandje, met name in het laatste deel met zijn hoge ligging.

John Williams – Concert voor tuba en orkest

in 1985 componeerde ook filmcomponist John Williams een concert voor dit bijzondere instrument. Een zeer virtuoos eerste deel wordt gevolgd door een filmisch Andante, met een grote rol voor de houtblazers. Het concert wordt afgesloten met een zeer energiek Allegro.

Beroemdste tubaist

John Fletcher (1941-1987)

John Fletcher speelde tuba in het National Jeugdorkest van Groot-Brittannië, voordat hij natuurwetenschappen ging studeren aan de Universiteit van Cambridge. Toen hij in 1964 afstudeerde, werd hij tubaist in het BBC Symphony Orchestra. Twee jaar later verhuisde hij naar het London Symphony Orchestra en trad hij toe tot het beroemde Philip Jones Brass Ensemble.
Zijn bijdrage aan beide orkesten maakte hem tot een wereldberoemde instrumentalist, die de tuba herdefinieerde als iets dat veel meer is dan een begeleidingsinstrument. Hij stierf op 46-jarige leeftijd na een hersenbloeding.