Classics To Go | 02 mei 2024

Legende Aafje Heynis

Aafje Heynis was een van Nederlands grootste zangeressen. Om haar warme altstem hebben vele luisteraars in de twintigste eeuw wel een traantje gelaten. In 2024 is het honderd jaar geleden dat ze werd geboren.

Herinneringen aan Aafje Heynis (1924-2015)

Met haar warme altstem stal Aafje Heynis halverwege de twintigste eeuw de harten van het Nederlandse en Europese publiek. De Nederlandse Kathleen Ferrier werd ze genoemd, naar de Britse zangeres met ook al zo’n warmbloedig timbre. En of Heynis nu oratoria van Händel of Bach zong, Engelse volksliederen, of haar lijfstuk, de Altrapsodie van Brahms, menig luisteraar pinkte wel een traantje weg. Dat kwam niet alleen door haar stem, maar ook door de manier waarop ze de tekst muzikaal betekenis gaf.

“Wat is het geheim achter die intense doorleefde stem, die me altijd kippenvel bezorgt? Het antwoord ligt in de optelsom van bescheidenheid, uitstraling, rust en de tijd nemen om het leven werkelijk te leven en te doorleven” – Luister

In drie decennia lang groeide Heynis uit tot een van Nederlands grootste zangeressen. Eind 1983, op haar 59e, zei ze haar zangcarrière plots vaarwel. “Ik stop met zingen als ik nog op het topje van de berg sta. Bij de afdaling zal geen publiek aanwezig zijn,” verklaarde ze.

Maar vergeten werd Heynis zeker niet. Toen negen jaar later de documentaire Aafje Heynis – Stem van de Ziel werd uitgebracht, werd die een hit. Platenlabel Philips volgde in 1999 met de heruitgave van haar opnames. De cd Dank sei Dir, Herr verkocht zo goed, dat het haar een platina plaat opleverde. Met de vele media-aandacht en cadeautjes van fans wist Heynis zich haast geen raad.”Ik krijg brieven, telefoontjes; mensen die ziek zijn, schrijven: ‘U hebt mij steun gegeven.’ Maar dat ‘u’ moet eraf; de muziek en de teksten en meneer Bach en Schumann en Schubert en hoe ze verder ook allemaal mogen heten, die hebben u steun gegeven,” vertelt Heynis in een interview aan journalist Alex Verburg.

In 2024 is het precies honderd jaar geleden dat Aafje Heynis werd geboren en voor die gelegenheid verzamelden we de mooiste herinneringen aan haar en haar muziek.

Händel: Dank sei Dir, Herr

In het kinderkoor van het Noord-Hollandse Krommenie zong Heynis haar eerste solonoten, als hertogin in het sprookje Repelsteeltje. Maar als haar eerste echte optreden noemde Heynis altijd Bevrijdingsdag in 1945. Toen heel haar dorp in feestvreugde uitliep, besloot een man om een openluchtconcert te organiseren. Heynis trad op met een ontroerende uitvoering van Händels Dank sei Dir, Herr, waarbij de tranen van haar dorpsgenoten rijkelijk vloeiden. Later werd deze aria een van haar beroemdste lijfstukken.

“…en Aafje Heynis streelt met haar nachtblauwe timbre en een onverbiddelijk naturel steeds opnieuw de traanklieren. Wie het droog houdt bij ‘Dank sei Dir, Herr’ van Handel is doof of dood. En in Brahms’ Altrapsodie kerft zij, bijgestaan door het Concertgebouworkest, minutenlang in de ziel. Ik wist eerlijk gezegd niet dat ze zó mooi kon zingen” – Het Parool in 1997

Brahms: Altrapsodie

In 1953 maakte Heynis haar eerste opname voor Philips: Brahms’ Altrapsodie met het Concertgebouworkest onder leiding van Eduard van Beinum. De sublieme plaat leverde haar haar internationale doorbraak op, waarna ze samenwerkingen met vele topdirigenten op haar cv kon zetten. Een van die dirigenten was Bernard Haitink, die zei over haar: “Aaf, zoals we allemaal zeiden, was eerlijk, enorm trouw aan zichzelf, aan haar talent. Ze heeft nooit enige truc gebruikt, ze was een exponent van een echte Hollandse zangeres.”

“Tijdens de uitvoering van de altrapsodie van Brahms gebeurt iets wat mij maar zelden overkomt: ik houd het niet droog. Wat het is weet ik niet, maar Aafje Heynis had iets in haar stem wat je innerlijk raakte, iets puurs, waarop de intensieve scholing die zij ontving geen vat kreeg: de wat jongensachtige, bijna kale tonen die meestal opduiken op plaatsen waar de emoties in de muziek oplopen” – Reformatorisch Dagblad

Britse volksliederen

De alt Kathleen Ferrier, Heynis’ concurrente aan de andere kant van het kanaal, legde in 1957 haar vertolkingen van Engelse volksliederen vast op plaat. Niet lang daarna kwam ook Heynis met selectie Engelse liedjes. Het leverde haar in 1961 een prijs van de Britten op, de Harriet Cohen International Music Award, voor haar ‘outstanding artistry’.

“De bewogen uitvoering van Heynis kan zich zeker meten met die van Ferrier, de jong overleden Britse alt met wie Heynis veel vergeleken wordt. Heynis schittert op de cd ook in de vertolkingen van Britse volksliedjes” – Brabants Dagblad

Bach: Erbarme dich

Aafje Heynis was het bekendst om haar aria’s uit oratoria van Händel en Bach. Het meest geliefd bij zowel de pers als het concertpubliek was haar pure vertolking van het Erbarme Dich uit de Matthäus-Passion.

“Hoe het ook zij, van de aria’s ‘Buss und Reu’, ‘Erbarme dich’ en ‘Können Tränen meiner Wangen’ kan ik moeilijk een doorleefder pleidooi voor de geest halen dan die van ‘onze’ onvolprezen Aafje Heynis….Haar beleving van de tekst en de achter de noten manifeste emoties spreken recht tot het hart door hun eenvoud, waaruit eens temeer blijkt dat Heynis niet tussen de componist en de luisteraar in staat, maar deze twee naadloos tot elkaar brengt – juist door die oprechte humaniteit, die onafgebroken het watermerk vormt van haar warmbloedige musiceren.” – Gelders Dagblad

Schubert: An die Musik

‘Jij nobele kunst, in hoeveel grauwe uren, waarin de druk van ‘t leven mij omsnoert, heb jij in mij ontstoken liefdesvuren, heb jij mij naar een hogere sfeer vervoerd!’ De tekst van Schuberts loflied op de muziek, An die Musik, lijkt wel speciaal voor Heynis geschreven, want alles draaide bij haar om de muziek, niets meer en niets minder. “Wie Aafje Heynis in het dagelijks leven ontmoet, leert een bescheiden vrouw kennen, wars van uiterlijk vertoon, de minst primadonnerige zangeres die een mens zich kan voorstellen,” schrijft muziekjournalist Wim Visser in 1999 bij de heruitgave van Heynis’ Philips-opnames. “Tot het moment waarop de muziek haar intrede doet. Dan maakt onzekerheid plaats voor rotsvast vertrouwen en weet zij in enkele zinnen aan te geven, waar het haar in de muziek om gaat.”

“Ik heb in mijn leven heel veel intuïtief gedaan. Als je zingt, komt een stuk van je binnenste vrij. En doordat je teksten en muziek van een ander zingt, kom je dicht bij die ander; je treedt binnen in de wereld van een componist. Door jouw herscheppen wordt die componist wakker, herboren. Ik herken een componist die ik liefheb. Maar dat is voor mij dan ook een voorwaarde. Muziek van een componist die geen vriend van mij is, wil ik niet zingen.” – Aafje Heynis in 1999