Classics To Go | 11 december 2022

Het meesterwerk A Ceremony of Carols

Bernardo Daddi 1325-1350

Onder hem, in de diepe duisternis, loerden Duitse onderzeeërs. Benjamin Britten voer midden in de oorlog van Amerika naar Engeland. Midden op de Atlantische Oceaan schreef hij een van zijn beroemdste meesterwerken, A Ceremony of Carols.

Het verhaal van Peter Grimes wekte heimwee naar Engeland

Vlak voor de Tweede Wereldoorlog zochten de Engelse componist Benjamin Britten en zijn geliefde, tenor Peter Pears, de beschutting van Noord-Amerika. Als pacifisten voelden beiden zich in de sfeer van militaire dreiging in Europa steeds minder op hun gemak. Het was maar één van de redenen. Tegenover de slechte ontvangst van Brittens muziek thuis, stond de jubel voor het werk van zijn leermeester Frank Bridge in de Verenigde Staten. En dus verkaste hij met Pears naar New York. En toen de oorlog enkele maanden later losbarstte, kregen ze het advies van de ambassade om te blijven, ondanks hun verlangen om terug te gaan. Maar begin 1942 las de componist gedichten uit het begin van de negentiende eeuw van zijn landgenoot George Crabb, die daarin de door Britten zo geliefde Engelse kust beschreef. Een ervan ging over het wrede lot van de visser Peter Grimes, een verhaal dat de componist enkele jaren later in een opera zou vereeuwigen. Maar vooraleerst riep de poëzie bij Britten een onweerstaanbare heimwee op. Hij moest en zou terug naar zijn vaderland. En dus stapten Britten en Pears in april 1942 aan boord van het Zweedse vrachtschip Alex Johnson. De zee, zou later in zijn muziek blijken – onder meer in zijn indrukwekkende Sea Interludes – was een van zijn grote liefdes.

‘Meesterwerk roept het beeld op van veel stof op dikke boeken’

Gedurende een tussenstop in de Canadese havenstad Halifax kocht Britten een poëtische bloemlezing met de titel The English Galaxy of Short Poems, waarin de Engelse schrijver Gerald Bullet een verzameling had aangelegd van onder meer gedichten uit de vijftiende en zestiende eeuw. Op de Atlantische Oceaan, met Duitse onderzeeërs op de loer, begon Britten in het voorjaar van 1942 hierin te lezen. ‘We verbleven in een hut’, zei de componist in een interview, ‘die Peter Pears beschreef als miserabel, heet en stoffig, met een ondraaglijke stank. De bemanning bleek onervaren, schreeuwerig en gedroeg zich als dwazen. En er was altijd de dreiging een aanval door een U-boot. Niet de meest inspirerende, omstandigheden en toch… Wat kan een componist, opgesloten in een schip, met niets behalve wat oude teksten en een handharp, anders dan muziek schrijven?’
En dat deed Britten dus. Hij voltooide zijn Hymn to St. Cecilia en begon daarna aan het schrijven van een zestal Carols, dat het hart zou vormen van een nieuw meesterwerk A Ceremony of Carols.
Met het woord meesterwerk had Britten overigens de nodige moeite. Niet zozeer waar het zijn carols betrof, als wel in het algemeen. Tijdens een televisie-interview in Canada in 1968 zei hij: ‘Het klinkt misschien gek, maar ik heb liever dat mijn muziek wordt gebruikt, dan dat ik meesterwerken schrijf die op de plank blijven liggen.’
‘Maar’, wierp de interviewer tegen, ‘denkt u niet dat sommige van uw stukken meesterwerken zijn?’
‘Ach’, antwoordde Britten, ‘dat is niet aan mij. En meesterwerk, dat roept bij mij altijd beelden op van veel stof op dikke boeken in bibliotheken.’
Wat wel of geen meesterwerken zijn, dat bepaalt de geschiedenis uiteindelijk. En Brittens A Ceremony of Carols werd vanaf de première in 1942 een kersthit.

Britten schreef op zijn negende een aria voor God

En zo schreef Britten aan boord van de Alex Johnson, in de lente van 1942, het geraamte van zijn beroemdste kerstmuziek. Hij leek van origine wel een zwak te hebben voor het christelijke winterfeest. Zijn moeder speelde piano, zong in een koor en hield regelmatig muzikale avonden thuis in kustplaats Lowestoft. Zijn vader, een tandarts, duldde geen platenspeler of radio in huis, zodat het maken van muziek in zijn vroegste de enige kans was om noten te ‘inhaleren’. En dat deed Britten. Al vanaf zijn vijfde sloeg hij aan het componeren. Vier jaar later schreef hij een oratorium en een Aria voor God, in c-klein. ‘Ik hoopte dat het een toonsoort was, waarvan hij zou houden’, grijnsde Britten. Als student van de Royal College of Music in Londen begon hij in het begin van de jaren dertig, als tiener, voor het eerst op te vallen. In 1933 zongen de BBC Singers het koorwerk A Boy was Born, een kerstlied, van de 19-jarige Britten.

Negen jaar later, aan het einde van 1942, beleefde A Ceremony of Carols zijn première. Het zou nooit de tijd krijgen om stof te verzamelen, want vanaf dat moment was er iedere kerst ergens ter wereld, en zeker in Engeland, wel een gezelschap dat dit werk op het toneel bracht. Het is voor klein koor, solisten en harp. Gemakkelijk te bezetten, en eenvoudig van structuur – ook omdat Britten een jongenskoor in zijn achterhoofd had voor de uitvoering. Zijn typisch Engelse relativeringsvermogen kreeg nog even de overhand, toen een interviewer hem vroeg om A Ceremony of Carols te omschrijven. ‘Een mengeling van anonieme middeleeuwse teksten en latere gedichten, op muziek gezet. Een bijna kerststuk voor jongenssopranen.’