Top 20 Violisten

Joshua Bell (1967)

Joshua Bell is een van de beroemdste violisten ter wereld op dit moment. Hij beperkt zich niet alleen tot concertzalen, maar speelt even gemakkelijk bij Dancing with the Stars, jureert bij de Miss America verkiezing en kijkt of voorbijgangers hem herkennen als straatmuzikant bij de uitgang van de metro. Luister naar zijn spel en je ontdekt een paradox: die moderne musicus heeft een oude ziel, vol onschuld, tederheid en verlangen. Niets in zijn spel klinkt geforceerd of zwaar – het is beeldschoon en poëtisch als het gaat om kleur en beweeglijkheid. Misschien is zijn roem een bewijs dat het grote publiek een goede musicus herkent als het er één hoort. De laatste jaren leidt hij de Academy of St. Martin in the Fields.

Giuliano Carmignola (1951)

De Italiaanse violist Giuliano Carmignola begon zijn loopbaan met het winnen van het Paganini Concours en het uitvoeren van moderne muziek. Maar momenteel richt hij zich vooral op andere tijdperken: de barok en de klassieken, vaak met de nadruk op Italiaanse componisten. Vooral in de snelle delen laat hij zo’n natuurlijke gratie horen, dat de muziek nieuw en ter plekke bedacht klinkt, in plaats van als een museumstuk of academische oefening. In de langzame noten, zoals de vioolsolo’s in cantates van Bach, legt Carmignola een rauwe helderheid en een gevoelvolle diepte, waarmee hij iedereen weet te raken, ongeacht of de luisteraar een liefhebber is van de oude muziek praktijk.

James Ehnes (1976)

Eén blik op de discografie van de Canadese violist James Ehnes is genoeg om te zien hoe muzikaal nieuwsgierig en open hij is. Zijn opnamen gaan van Bach tot Barber, van de beginjaren van zijn instrument tot het nu. En elk werk voert hij met overtuiging en ontzag voor de stijl van de componist uit. De Britten gingen uit hun dak bij zijn uitvoering van Elgars Vioolconcert. Een zeldzaamheid, omdat de Engelsen eigenlijk geloven dat alleen een landgenoot dit werk goed kan spelen. Zijn spel valt op door een ouderwetse oprechtheid en weinig opsmuk, hoewel hij ook in virtuositeit voor niemand hoeft onder te doen. Zijn hart ligt ook in de kamermuziek, waarvoor hij zijn eigen Ehnes Quartet oprichtte.

Ivry Gitlis (1922)

Je houdt van Ivry Gitlis’ spel of je haat het – er is geen tussenweg. Alles is extreem: tempi, intensiteit, frasering, gevoel. Hij speelt nooit op safe of zoals anderen: hij wil de luisteraar een reactie ontlokken. Hij werd geboren in Israël, maar vertrok op zijn twaalfde naar Parijs om te studeren bij enkele grote vioolpedagogen: George Enescu, Jacques Thibaud en Carl Flesch. Misschien door zijn persoonlijke stijl – zijn afkeer van het gangbare – kreeg Gitlis niet de loopbaan die hij had kunnen hebben. Hij was waarschijnlijk te druk met andere zaken, zoals optredens met ex-Beatle John Lennon en de Rolling Stones, het veelvuldig verschijnen op de Franse televisie, acteren in een film van de regisseur François Truffaut en zijn werk als ambassadeur van culturele VN-organisatie UNESCO.

Stéphane Grappelli (1908-1997)

Stéphane Grappelli staat op deze lijst, niet alleen als vertegenwoordiger van de jazz, maar ook om zijn geweldige techniek die resulteerde in een van de zoetste en zonnigste klanken in de wereld van de viool. Zijn spel swingt en is hoogst expressief, wat misschien niet mag verbazen, omdat hij meestal de vocale partijen van de jazz-standards vertolkte. Grappelli begon pas laat met vioolspelen: op zijn twaalfde. Hij was grotendeels autodidact, hoewel hij ook drie jaar aan het Parijse Conservatorium studeerde. Met Django Reinhardt begon hij het vernieuwende Quintette du Hot Club de France, waarmee beide musici de wereld over reisden en bewondering oogstten, onder meer door hun samenwerking met een andere violist, Yehudi Menuhin. Grappelli wordt door velen gezien als de vader van de jazz-violisten.

Ida Haendel (1928)

Haar techniek is niet meer wat die geweest is als Ida Haendel dezer dagen – ze gaat richting negentig – haar viool oppakt, maar je hoort nog steeds de intense klank, het muzikale instinct en de krachtige persoonlijkheid uit haar gloriejaren. Ze werd geboren in Polen in 1928 (of 1923, beweren sommige bronnen). Na het conservatorium in Warschau studeerde Haendel verder bij de vioolpedagogen bij uitstek: Enescu en Flesch in Parijs. Tot voor kort toerde ze nog over de wereld. Ze was de eerste westerse musicus die optrad in China na het einde van Mao’s bloedige Culturele Revolutie.

Jascha Heifetz (1901-1987)

Luister niet naar mensen die zeggen dat het spel van Heifetz kil was. Het is witgloeiend, opwindend en diepmenselijk, maar zijn onbeweeglijkheid en concentratie op het podium verwarde luisteraars. En zijn volmaaktheid in zelfs de meest duivelse muziek tartte het voorstellingsvermogen, zelfs nu nog. Het wonderkind Heifetz kwam ter wereld in Vilnius in 1901. Hij beheerste het Vioolconcert van Mendelssohn al op zijn zesde. Zoals veel wonderkinderen ontwikkelde hij een complex karakter, met veel tegenstrijdigheden en paradoxen. Voor de meeste violisten blijft Heifetz de grootste onder de groten.

Bronisław Huberman (1882-1947)

Het is verbazend om je voor te stellen dat in 1896 Huberman het Vioolconcert van Johannes Brahms uitvoerde voor de componist zelf, die er goedkeurend naar luisterde. Dat geeft hem als figuur een plek op de tijdlijn van de muziekgeschiedenis, net als zijn spel met de glijdende toon, het wijde vibrato en een frasering die soms tegen de muzikale intuïtie instreek. Technisch kan zijn spel niet wedijveren met dat van de sterren van nu, maar zijn optredens bezitten veel charme en gevoel. Ook als morele autoriteit gaat Hubermans uitstraling verder dan de muziek. Hij verliet Duitsland in de Hitlerjaren. In 1936 richtte hij het Palestijns Symfonie Orkest op, de voorloper van het huidige Israëlisch Philharmonisch Orkest. Hij liet daarvoor tal van Joodse violisten met hun gezinnen overkomen uit Europa en redde op die manier bijna duizend mensen van de gaskamers.

Janine Jansen (1978)

De Nederlandse violiste Janine Jansen is een natuurkracht, met een techniek die zich in de ziel brandt en met alle kleuren van de regenboog tot haar beschikking. Haar spel lijkt rechtstreeks uit haar hart te komen: hartstochtelijk en impulsief, maar ook intiem en innemend. Ze groeide op in een gezin van musici, dus het is niet verrassend dat haar muzikale intelligentie zo intuïtief naar de oppervlakte komt. Alle grote orkesten ter wereld hebben haar als solist op hun verlanglijst. Haar hartstocht geldt ook de kamermuziek, waaraan ze elk jaar een eigen festival in Utrecht wijdt.

Leonidas Kavakos (1967)

Hoewel Kavakos op zijn 21ste al grote internationale concoursen had gewonnen, had de Griek tijd nodig om zijn plek te vinden en de erkenning van het grote publiek te krijgen. Jarenlang was zijn spel een geheim genoegen onder fijnproevers, die keken naar verbazingwekkende video’s uit zijn jeugd waarop hij Paganini of andere virtuoze hoogstandjes speelt. Zijn techniek is onovertroffen en met het goede repertoire komen ook zijn serieuze bedoelingen, een enorm palet aan toonkleuren en een volmaakt oog voor detail naar boven. Hij is ook de enige violist die erin slaagde van de erven Sibelius toestemming te krijgen voor de opname van de eerste versie van diens Vioolconcert.

Fritz Kreisler (1875-1962)

Hij studeerde op zijn twaalfde af aan het Parijse Conservatorium. Daarna leerde de Oostenrijker Fritz Kreisler voor arts en deed als zodanig dienst aan het front in de Eerste Wereldoorlog. Misschien dat het deze ervaringen zijn die zijn spel zo’n diepe wijsheid en menselijkheid geven. Beide eigenschappen klinken overal doorheen. Zijn stijl spreekt rechtstreeks tot het hart en heeft een gratie die van een andere wereld lijkt te komen. Hij studeerde nooit overmatig, maar dat is niet te horen aan zijn opnamen van virtuoze werken. Zijn gebruik van vibrato en glijdende tonen is moeiteloos, smaakvol en expressief. Hij componeerde naast zeer bekoorlijke toegiften ook de meest gespeelde cadens van het Vioolconcert van Beethoven.

Gidon Kremer (1947)

De in Letland geboren Gidon Kremer begon zijn loopbaan met het winnen van bijna alle belangrijke vioolconcoursen. Sindsdien ontwikkelde hij een volstrekt eigen stijl van spelen, die op geen enkele andere lijkt. Kremer geeft een scheppend en improviserend karakter aan alle muziek die hij in zijn handen krijgt. Als het gaat om het geven van betekenis aan de noten of het zoeken naar klank bezit hij misschien wel de meeste mogelijkheden van de moderne violisten. Hij verdiept zich vooral in het eigentijdse repertoire. Sinds 1997 dirigeert hij de Kremerata Baltica, een groep jonge talenten met een zeer brede kijk op muziek.

Yehudi Menuhin (1916-1999)

Van alle wonderkinderen in deze lijst, is Yehudi Menuhin waarschijnlijk de meest opmerkelijke. ‘Nu weet ik dat er een God in de hemel bestaat’, zou de fameuze natuurwetenschapper Albert Einstein hebben gezegd na het horen van Menuhin. Luister naar zijn opname van het Vioolconcert van Elgar uit 1932 – Menuhin was zestien en de 75-jarige componist dirigeerde – en je begrijpt waarom. De jonge violist is in staat zich volledige te vereenzelvigen met de wijsheid en het diepe gevoel van de oude man. Hij richtte die verbeeldingskracht op tal van muziekstijlen. Later in zijn loopbaan verloor Menuhin het geloof in zijn techniek, maar wijdde hij zijn leven aan humanitaire, pedagogische en muzikale goede doelen.

Viktoria Mullova (1959)

Het is fascinerend om te zien hoe Viktoria Mullova zich heeft ontwikkeld na haar vlucht uit de Sovjet-Unie in 1983. Tot die tijd had ze drie grote internationale vioolconcoursen gewonnen en bezocht het Westen gewapend met het standaard repertoire en een Russische techniek, die kracht en gezag ademde. Met het verstrijken van de jaren klinkt haar spel meer ontspannen en intiemer, zonder aan grondigheid te verliezen. Haar muzikale keuzes worden breder. In haar recente opnamen verkent ze zelfs de wereldmuziek en de jazz. Zo’n zes jaar terug speelde Mullova de Sonates en partita’s van Bach op een barokviool met darmsnaren, als een soort definitief afscheid van de Russische traditie waarin zij werd opgevoed.

Ginette Neveu (1919-1949)

Als iemand vioolspel probeert te omschrijven als mannelijk of vrouwelijk, zet dan eens een opname op van de Parijse Ginette Neveu. Haar stijl is even krachtig en zwaarwichtig als die van de meeste mannen in deze lijst. Daarmee bewijst ze dat zo’n omschrijving onzin is. Behalve krachtig, was Neveu in haar aanpak ook subtiel, genuanceerd en heel persoonlijk. Hoe groot haar talent werkelijk was, zullen we nooit weten, ze kwam op haar dertigste om bij een vliegtuigongeluk op de Azoren. Maar in die korte tijd had Neveu al veel indruk gemaakt. Gelukkig zijn er genoeg opnamen van concerten en korte werken om te weten wat voor moois er verloren ging in dat vliegtuig.

David Oistrach (1908-1974)

Oistrach was een zwaargewicht met een grote en koperen klank, die goed paste bij het concertrepertoire. Hij speelde premières van belangrijke moderne werken, van landgenoten als Kabalevsky, Katsjatoerjan en Sjostakovitsj. De laatste schreef zijn beide vioolconcerten voor en met Oistrach. Diens uitvoeringen kunnen dus eigenlijk beschouwd worden als de authentieke versies. Zoals veel van de grote violisten uit zijn tijd, werd Oistrach geboren in het Oekraïense Odessa. In de jaren dertig won hij veel internationale concoursen, maar door de Tweede Wereldoorlog en de politieke spanningen tussen de Sovjet-dictatuur en het Westen speelde zijn carrière zich jarenlang uitsluitend in Rusland af. Vanaf de jaren vijftig ging hij geleidelijk meer toeren en maakte ook de rest van de wereld kennis met Oistrach.

Itzhak Perlman (1945)

Luisteren naar Itzhak Perlman die toegiften speelt, is als luisteren naar Louis Armstrong – je moet onwillekeurig glimlachen om zoveel gulheid, humor en charme. Maar Perlman heeft ook het bereik, de kracht en de techniek voor de grote concerten. Zijn zoete en warme toon is nagebootst door generaties van studenten, maar slechts weinigen kunnen zijn muzikale instinct en zijn charisma evenaren. Hij werd geboren in Israël en werd een beroemdheid in de Verenigde Staten, toen de televisiepersoonlijkheid Ed Sullivan het 13-jarige talent uitnodigde in zijn show. Perlman bleef vervolgens in New York. In de jaren zestig hoorde hij bij de groep musici rond pianist Daniel Barenboim, celliste Jacqueline du Pré en violist Pinchas Zukerman. Tegenwoordig treedt hij nog sporadisch op. De meeste tijd besteedt Perlman nu aan lesgeven.

Gil Shaham (1971)

De loopbaan van Gil Shaham begon spectaculair. Hij werd op een dag als 17-jarige uit de schoolklas gehaald om in te vallen voor de zieke Itzhak Perlman in London. Hij heeft niet meer omgekeken en bouwde gestadig een indrukwekkende discografie op. Momenteel wijdt hij zich aan het op cd zetten van vioolconcerten uit de jaren dertig van de vorige eeuw, waarin uitzonderlijk veel voor de viool werd geschreven. Dat repertoire past goed bij zijn romantische en warme toon. Door zijn goede en solide techniek is Shaham altijd in staat om muzikale risico’s te nemen.

Joseph Szigeti (1892-1973)

Van alle violisten uit deze lijst was Szigeti waarschijnlijk de minst virtuoze – niet vanwege een gebrek aan techniek, maar omdat hij geen belangstelling had voor showstukken en geen groot geluid bezat. Zijn nederigheid, poëtische intelligentie en integriteit blijken vooral in het kleinere repertoire. Hij speelde de premières van veel nieuwe muziek van componisten als Prokofjev, Bloch en Rawsthorne. Ysaÿe werd geïnspireerd tot het schrijven van zijn solo sonates, nadat hij Szigeti Bach hoorde spelen. En de levenslange vriendschap met Bartók leidde tot diens Eerste Rapsodie. De opname ervan door Bartók en Szigeti is waarschijnlijk een van de mooiste muzikale samenwerkingen die ooit op plaat is vastgelegd. Szigeti kon prachtig schrijven over muziek en viool spelen. Het was een uitlaatklep voor zijn intellectuele en nieuwsgierige natuur, zeker toen de ouderdom vat begon te krijgen op zijn spel.

Pinchas Zukerman (1948)

Terwijl het spel van zijn generatiegenoot Itzhak Perlman een en al zoetheid en vreugde ademt, gaat van het spel van Pinchas Zukerman een ernst uit die – als hij dat wil – reikt naar het diepzinnige. De arm waarmee hij strijkt is een toonbeeld van kracht en doelmatigheid. Net als Perlman kwam hij als tiener uit Israël om in New York te gaan studeren. En ook hij bleef er hangen, hoewel hij later – als dirigent – zijn werkgebied uitbreidde naar Canada. Zukerman is ook een van de grote altviolisten ter wereld. Maar verwacht niet van hem dat hij barokmuziek speelt in authentieke stijl, hij is een fervent tegenstander van de oude muziek beweging.

Lees en luister ook

• De vergelijking Bachs Chaconne

• Muziek en Violist als inspiratiebron

• In de spotlights Lisa Batiashvili

• Sterk verhaal Het muziekpapier van Bruch

• In de spotlights Rosanne Philippens

• Top 20 Pianisten