Joost Galema | 02 juni 2016

Focus Veelvraat Kronos

Zou de muziek ooit een Nobelprijs voor de Vrede krijgen, dan komt het Kronos Kwartet voor die prijs in aanmerking. De musici verbinden al veertig jaar onvermoeibaar tijden en culturen met elkaar. Deze maand zijn ze te horen op het Holland Festival in Amsterdam met een ambitieus project: Fifty for the Future – The Kronos Learning Repertoire.

De mythologische god van de tijd als inspiratiebron

De naam Kronos roept nogal tegenstrijdige beelden op. Hij was de Titaan uit de Griekse mythologie die met zijn broers in de diepten van de aarde werd geworpen door zijn jaloerse vader Ouranos. Als jonge idealist bevrijdde hij de wereld van de dictatuur. Maar daarna ging het mis, toen zijn ouders hem vertelden dat hij ooit van de troon gestoten zou worden door een van zijn kinderen. Om dat te voorkomen vrat hij alle baby’s op die zijn vrouw Rheia hem baarde. Uiteindelijk wist zij met een list Zeus in leven te houden en ging de voorspelling in vervulling.
Wat het Kronos Kwartet met de oude mythologische god gemeen heeft, is zijn vraatzucht. Deze musici willen alles verzwelgen wat de muziek hen te bieden heeft. Maar daarbij is wreedheid hen vreemd. De manier waarop het Kronos Kwartet zich door de wereld beweegt, ademt verzoening. Nieuwsgierigheid naar andere tijden en culturen spreekt uit hun spel en repertoire. Het woord Kronos was dan ook niet ontleend aan de vroegere heerser over het universum, maar blijkt de verbasterde naam van een andere mythologische god, Chronos, een figuur die het stromen van de tijd symboliseerde. De tijd die altijd doorgaat. En dat is typerend voor het Kronos Kwartet, dat niet blijft hangen in het spelen van beroemd strijkkwartetrepertoire, maar de boer opgaat en jonge en oude componisten vraagt om muziek te schrijven. En op die manier ontstonden inmiddels bijna negenhonderd nieuwe werken.

Kronos verkent het muzikale landschap van nu

Het Kronos Kwartet strijkt de komende weken neer in Amsterdam als het ensemble in residence van het Holland Festival. Daar spelen de vier musici onder meer twee concerten, die in het teken staan van een nieuw idee met de titel Fifty for the Future. Bij vijftig componisten – evenveel vrouwen als mannen – over de hele wereld bestelde het Kronos een werk van tien minuten. In de komende vijf seizoenen brengt het gezelschap jaarlijks telkens tien ervan in première, waarna de partituren gratis ter beschikking komen van andere strijkkwartetten. Het is een typische Kronos-onderneming, want Haydn en Beethoven zijn mooi, maar de tijd staat niet stil. Wat bezielt de mensen en componisten van nu? Dat is een vraag die als een rode draad door de geschiedenis van het kwartet loopt. Violist David Harrington richtte het ensemble op in 1973, na het horen van het stuk Black Angels van de componist George Crumb, een vernieuwend werk dat de oorlog in Vietnam tot onderwerp had. Noten die er in alle opzichten toe deden, vond Harrington, noten die gespeeld moesten worden. Sindsdien wijdde het Kronos Kwartet zich aan het verkennen van het muzikale landschap van nu.

In een versplinterde wereld probeert het kwartet te verenigen

Het kwartet heeft zich de afgelopen veertig jaar opgeworpen als een ensemble dat tijden, culturen en genres met elkaar weet te verbinden. Waar de gewone wereld lijkt te versplinteren, proberen de vier musici juist te verenigen, zodat de aarde niet – zoals oppergod Kronos deed – zijn eigen kinderen zal verzwelgen. In handen van Kronos blijkt er plotseling niet zoveel verschil meer te bestaan tussen Bela Bartók en Jimi Hendrix. Het kwartet werkt net zo soepel samen met Wu Man, de Chinese virtuoos op de pipa, een Aziatische luit, als met de Bollywood-zanger Asha Bhosle, de Indie-band The National, Mexicaanse rockers, Roemeense zigeuners, het Modern Jazz Quartet of Paul McCartney. In die zin zijn de leden van het Kronos een lichtend voorbeeld: een gezelschap dat via noten zoekt naar overeenkomsten tussen mensen in plaats van verschillen. Mocht er ooit een Nobelprijs voor de Vrede worden uitgereikt aan de muziek, dan zal het onvermoeibare Kronos Kwartet zeker een van de kandidaten voor die onderscheiding zijn.