Classics To Go | 13 oktober 2016

Album van de week De Bach van Perahia

Murray Perahia © Felix Broede / DG

Bach bracht pianist Murray Perahia genezing in een moeilijke periode van zijn bestaan. En dus speelt hij de meesters werk met ‘hart en ziel’. In de Franse Suites smelt wijsheid samen met de jeugd.

‘Je moet alles van Bach met hart en ziel spelen’

Op zijn vijftiende had pianist Murray Perahia wel eens van Bach gehoord. Hij had zelfs wel eens wat van hem gespeeld. Maar het genie dat er achter die vier letters schuilging, dat ontging hem. Tot die ene dag in het New Yorkse Carnegie Hall, in 1962, toen hij cellist Pablo Casals de Matthäus-Passion zag dirigeren. De muziek overweldigende hem. En een bestaan zonder Bach was vanaf dat moment onmogelijk geworden. Perahia nam zelfs enkele jaren les op het klavecimbel, in een poging meer greep te krijgen op het werk van deze oude meester. Maar hij voelde dat het hem niet hielp. Hij moest op de piano zijn eigen weg in Bach zien te vinden.
De Franse Suites behoren tot de werken die Perahia al sinds zijn jeugd studeert. ‘Het is Bach op het hoogste niveau’, zegt de pianist, ‘hoewel de muziek geschikt is voor kinderen. Vijf van de zes suites staan per slot van rekening in het Klavierbüchlein für Anna Magdalena Bach, en werden gebruikt als lesmateriaal. Toch hebben ze stuk voor stuk veel diepgang. Ik denk niet dat Bach ooit een noot schreef, die niet een bredere betekenis had. Je moet alles met heel je hart en ziel spelen.’

‘Ik kon niet meer samensmelten met mijn instrument’

Met de Franse Suites onderwees Bach zijn leerlingen in de dansstijlen van zijn tijd. Ze hielpen de studenten om gevoel voor beweging en ritme te ontwikkelen. De benaming Frans bedacht hij niet zelf, en wordt daarom nogal eens betwist door musicologen. Wel helder is dat Bach – als telg uit een muzikaal geslacht – goed op de hoogte was van alle ontwikkelingen in het Europa van zijn tijd. En hij deed er zijn voordeel mee. Alle internationale invloeden zouden uiteindelijk oplossen in zijn noten. Wat overblijft zijn geen verschillende nationale sentimenten, maar een universele Bach-taal, waarin iedereen zich lijkt te kunnen vinden – zelfs een jonge Amerikaanse sefardische Jood uit de Bronx als Perahia, van wie de vader uit het Griekse Thessaloniki kwam. In diens muziek kan iedereen, zonder uitzondering, troost en inspiratie vinden. ‘Er was een tijd dat ik niet kon spelen door een hardnekkige infectie aan mijn vingers’, bekent Perahia. ‘Ik kon niet meer samensmelten met mijn instrument. Maar mijn liefde voor muziek is te groot. Ik kan niet zonder. Ik vond bij Bach verzachting van de pijn. Ik bestudeerde zijn noten elke dag en ze voedden me.’

Een liefde zonder een sluier van sentimentaliteit

Uiteindelijk kon Perahia terugkeren naar zijn piano. Zijn loopbaan kreeg een nieuwe impuls, juist ook door de Bach-opnamen – zoals de Goldbergvariaties – die hij na zijn herstel maakte. Komend voorjaar wordt hij zeventig, maar op zijn album met Franse Suites gaat diepe wijsheid samen met een jonge en frisse puls. Het tijdloze overheerst. Vanuit zijn kennis van de muziek borrelt de spontaniteit naar boven. ‘Improvisatie is een groot deel van wat ik doe’, zei Perahia in een kranteninterview. ‘De keuze voor hoe ik de eerste noten speel heeft gevolgen voor de toon van het hele werk.’ Een opname of een optreden leeft niet, vindt Perahia, als je je richt op het volmaakt spelen van de noten voor je neus. Muziek is een uniek moment in de tijd. Dat moet je niet laten verstenen.
Dat klinkt natuurlijk paradoxaal, als je spreekt over een cd-opname, die je eindeloos kunt herhalen. Maar toch… in de wijze waarop de pianist Bach speelt, lijkt de muziek op een steen, die telkens van uiterlijk verandert , omdat het licht dat erop valt altijd weer anders is. Wat vertaald naar dit album betekent: omdat wij als luisteraars elke dag in een net iets andere stemming of omstandigheid verkeren. Ook een vorm van dankbaarheid lijkt voelbaar in de noten die onder zijn handen tot leven komen. Perahia houdt van Bachs muziek, want zij bracht hem genezing, en zij houdt op haar beurt van hem. Het is een liefde zonder een sluier van sentimentaliteit: open en helder. Een voorbeeld hoe het zou moeten zijn.